Bilgisayar bile kullanmadan sözlük yazdı

42 Yıl eğitmenlik yapan Prof. Dr. Ahmet Topaloğlu'un çok ilginç bir hayat hikayesi var. Virgül Düşmanı olarak da tanınan Topaloğlu hiç Google'a girmeden ve hatta bilgisayar kullanmadan 3 cilt sözlük yazdı. 42 yıl eğitmenlik yaptı, 30 sene boyunca ise ansiklopedi redakte etti. Bu zaman zarfında pek çok Türkçe sözlük de hazırladı. Prof. Dr. Ahmet Topaloğlu durmadı, günümüz Türkçesi'ndeki kelimelerin yer aldığı bir sözlük daha yazdı. 'Kelimelerin efendisi' Topaloğlu ile virgülü neden sevmediğinden Türkçeyi en iyi kullanan yazarın kim olduğuna, üç ciltlik bir ansiklopedide imzası konulmayarak hakkının nasıl yenildiğini anlattı.

Türk Dili ve Edebiyatı profesörü Ahmet Topaloğlu'nun 42 yıllık meslek hayatına sığdırdıklarını alt alta yazsak epey uzun bir liste olur. İki üniversite bitirdi, üç yıl lisede öğretmenlik yaptı, sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde 13 yıl, ardından Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nde 26 yıl çalıştı.

Topaloğlu, aynı zamanda bir sözlük yazarı. Şimdiye kadar üç ciltlik Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Türkçe Sözlük, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Kur'an Tercümesi Sözlüğü hazırladı. Türkiye Diyanet Vakfı'nın kurduğu İslam Araştırmaları Merkezi'nin yayımladığı 44 ciltlik ansiklopedinin redaksiyonunu yaptı. Son olarak ise '21'inci yüzyılın sözlüğü' olarak tanımladığı Türkçe Sözlük'ü yayımladı. Kapı Yayınları'ndan çıkan sözlüğü yeni yüzyılın sözlüğü olarak tanımlamasının nedeni günümüz Türkçesi'nde kullanılan kelimeleri içermesi. Sözlükçülüğün Türkiye'de çok yeni olduğunu belirten Topaloğlu "Fransa'da 17'nci yüzyılda, bizde 20'nci yüzyılın ilk yarısında başladı" diyor.

İşte 'kelimelerin efendisi' Ahmet Topaloğlu'nun cilt cilt ansiklopedi ve sözlükler arasında geçen hayatı...

BABAM KARA LASTİK AYAKKABI YAPARDI

Kendimi bildim bileli okuyorum. Evde eğitimli olan tek kişi ağabeyim Birol Topaloğlu'ydu. Köyde doğdum, köyümüz Trabzon'a çok uzaktı. Babam okur-yazar değildi, eski yazıyı biraz okurdu. Babam 'kara lastik' olarak bilinen ayakkabıları yapardı. Köyde herkes yalınayak geziyordu, ben de öyleydim. Anadolu'da herkes çok fakirdi, o kara lastik yapıldı da insanların ayağı bir şeyin içine girdi. Babamın içinde okumak ukte kalmış. Bizi okuttu. Önce İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü, ardından İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirdim.

SÖZLÜKLE TANIŞMASI

İmam Hatip Lisesi'nde Fransızca okumaya başlayınca...

İLK SÖZLÜĞÜMÜ MUM IŞIĞINDA YAPTIM

Kur'an Tercümesi Sözlüğü. Doktora tezimi satır-arası Kur'an Tercümesi üzerine hazırladım. İki cilt sözlüğünü yaptım. Altı yıl sürdü. 70'li yıllardı, elektrik kesintisi vardı. Mum ışığında çalıştım. Kültür Bakanlığı yayımlamıştı o zaman, şimdi müzayedeye düşmüş. Yeniden yayımlanacak, tekrar tashih yapıyorum. Sözlük deyip geçmeyin, bu sözlüğü yapınca bayağı yetiştim.

1965'TE KARAR VERDİM

O sözlük konusunda büyük bir talihsizlik yaşadım. O sözlüğü Kubbealtı Kültür ve Sanat Vakfı yayımladı. Bu vakıf yetkilileri 1965'te böyle bir sözlük hazırlamaya karar vermiş. İşi, benim de hocam olan Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş'a ihale etmişler. Misalli sözlük olduğundan o örnekleri bulmak için 1975'e kadar eserler taranmış. Bu üç ciltlik sözlük 13'üncü yüzyıldan 20'nci yüzyıla kadarki Türkçe'nin sözlüğüdür. Ama bu sözlükle ilgili bir gönül yaram var.

VEFAKAR BİR İNSANIM, BAŞLADIĞIM İŞİ BIRAKAMIYORUM

Sözlükten sıtkım sıyrıldı! İmza konusunda hakkım yendi. İlhan Ayverdi, Kubbealtı Kültür ve Sanat Vakfı'nın kurucularındandı. Çok kültürlü bir hanımefendiydi. Sanat tarihçisi Ekrem Hakkı Ayverdi'nin eşiydi. Dilbilimci değildi. Bu sözlük için 10 yıl boyunca çalışılmış. Sonra Faruk Kadri Timurtaş, bu sözlüğü yazamayacağını, sadece kontrol edebileceğini söyledi. Benim de içinde bulunduğum dört kişi belirlendi. Yıl 1975'ti. Sonra hoca ile diğer arkadaşlar arasında benim olmadığım bir toplantıda tartışma çıkınca o arkadaşlar çalışmayı bırakmış. Vakfın kurucularından İlhan Ayverdi, Beylerbeyi'ndeki yalısına davet etti bizi, daha önce başladığımız dört arkadaşla konuştu. Çalışmaya başladık, en son hepsi ayrıldı bir ben kaldım. Çünkü vefakar bir insanım, başladığım işi bırakamıyorum. Bir de Türkiye'nin böyle bir sözlüğe ihtiyacı vardı.

DİREKSİYON BENİM ELİMDE

Ben hayatımda yalan konuşmadım, abartmayı da sevmem! Türkiye'de dilbilimi kurallarına göre bir dilci tarafından hazırlanmış ilk sözlüktür bu! Türk Dil Kurumu'nunki hariç diğer sözlükler dilciler değil farklı meslek grubundakiler tarafından hazırlanmış. Neyse... İlhan Hanım ile haftada üç gün çalışmaya başladık. Bir süre sonra İlhan Hanım'a 'Bu işin adını koyalım' dedim. Çünkü direksiyon benim elimde, ne yapılacağını ben biliyorum. Bu sözlüğü hazırlamak için kültürlü olmak gerekiyor. Sağlam bir mantık da lazım. İlhan Hanım şimdi rahmetli oldu, çok kibar ve temiz bir insandı ama bir zaafı vardı, o da 'Benim de hayatımda bir eserim olsun' idi. Bu sözlüğün kendi eseri olmasını istiyordu. Bunu sezdim, anladım... Epey ilerlediğimiz için devam ettim. Bu sözlüğün imzası konusunda anlaşmamız gerektiğini, sadece redaksiyon yapmadığımı söyledim. Bana 'Bu işi yapalım, en son bir imzada anlaşacağız' dedi. Fakat işin sonlarına doğru çok hastalandı, sözlüğün bitimine üç yıl kala iyice kötüleşti. Son üç yılında tek başıma çalıştım.

BU HAKSIZLIĞI ALLAH'A HAVALE ETTİM

Sözlüğün sahibi vakıf, parayı onlar verdi, İlhan Hanım hasta... Vakfın hakkımı yemeyeceğini düşünmüştüm. Ama sözlüğe ismimi redaktör olarak yazdılar. İmza İlhan Ayverdi'nin oldu. Bu haksızlıktır! Allah'a havale ettim. Üzüldüğüm şu: İlhan Hanım haberi olmadığı halde bundan azap çekecek. Bu üç ciltlik sözlük, ahirete yatırımım oldu! Fena bir yatırım değil (gülüyor).

BANA VİRGÜL DÜŞMANI DERLER

1985'te çalışmaya başladım. 44 cilt yayımlanan İslam Ansiklopedisi'nin maddelerini redakte ediyorum. 44 ciltte 18 bin civarında madde var. Kaç daktilo kağıdı, kaç milyon kelime bilmiyorum! İki cildi daha var. Herhangi bir ansiklopedik eser bulursanız, bir kişinin elinden çıkmış, 20-30 yıl oturmuş okumuş, bana telefon edin! Bulabilmeniz mümkün değil! Fransız filozof Alain 'Düşünmek için durmak lazım' demiş. Ben de 'Çalışmak için oturmak lazım' diyorum. Çünkü ben burada 30 yıl oturmasam bu iş çıkmazdı. Kolay değil her gün aynı masa başında oturmak...

Düzeltmelerimi yeşil kalemle yaparım. Mavi ve siyah klasik, kırmızıyı herkes kullanıyor. Ben de yeşil kullanayım istedim. Şimdi hocalar bana takılıyor 'Ya sana maddeyi bir gönderiyoruz, yeşil bahçeye dönüp geliyor bize' diyorlar.

İKİ DE BİR VİRGÜL KONMAZ

Çok virgül kullanmam ben. Niye? Ya çocuk mu bu adamlar? Bir cümle gidecek, bir yerde duracak. İkide bir virgül konmaz! O karşıdakini cahil kabul etmektir, 'Dikkat et, burada biraz duracaksın' demektir. Virgülleri sevmem, bana burada 'Virgül düşmanı' derler.

BİLGİSAYAR ÖĞRENMEYE VAKTİM OLMADI

Bilgisayarı öğrenmeye vaktim yoktu. Bilgisayarla çalışmamanın cezasını en çok son sözlüğü hazırlarken gördüm. Öğrenilebilir ama bundan sonra sözlük yazmayacağım zaten. Sanmıyorum.

71 YAŞINDAYIM HALA ÇALIŞIYORUM

Çok yoruldum. Kur'an Tercümesi Sözlüğü tekrar yayımlanacak, onu tekrar elden geçireceğim. Üzerinden 40 yıl geçmiş. İslam Ansiklopedisi'nin son iki cildi kaldı. E yaşlandım... 71 yaşımdayım.

GOOGLE'I BİLİYORUM

Google'ı biliyorum. Arkadaşlar giriyor, ben de o zaman bakıyorum. Herşeyi biliyormuş.

Ben insanların herşeyi Google'da aramalarına karşıyım. Böyle kültür edinilmez, kültür gelişmez. Sadece aradığınız kelimeyi görürsünüz oradan aradığınızda. Bu kitabı göreceksin, bunu elinde tutacaksın, öğrendiğin kelimeyi yazacaksın ki unutmayasın. Benim kanaatimce bu gidiş gidiş değil. Sosyal bilimler bakımından şunu söylemek istiyorum, övgü gibi olacak ama benim gibi bir adamı yetiştirmek mümkün değil yani.

BENİM SÖZLÜĞÜM 21. YY SÖZLÜĞÜ

Çok Türkçe sözlük var, Türk Dil Kurumu'nun sözlüğü var, ilk baskısı 1945'te çıktı. Son baskısı ise 2010-2011'de. Benim hazırladığım 21'nci yüzyılın sözlüğü. Bugün Türkiye'de konuşulan ve yazılan dilin sözlüğü. İçinde Arapça ve Farsça kelimeler var ama bir yere kadar. 100 bine yakın kelime var.

TÜRKÇEYİ EN İYİ KULLANAN YAZARLAR...

Eskilerden Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Peyami Safa... Günümüze yaklaşırsak Tarık Buğra var. Elif Şafak'ı da beğeniyorum. Bütün romanlarını okudum. Türkçeyi iyi biliyor ama ilk romanları daha derindi. Mahrem adlı bir romanı var, o yaştaki bir insan onu nasıl yazar ya! Orhan Pamuk'u da severim. Orhan Pamuk'u beğenmemek amacıyla okumuştum ama maalesef beğendim (gülüyor). Orhan Pamuk'un gazetelere çarşaf çarşaf röportaj verdiğini görüyorum; 'Kim ki bu, bu güzel yazamaz, niye bunu bu kadar övüyorlar' diye düşündüm. Cevdet Bey ve Oğulları romanını okudum. Beğendim. Sonra yazdığı tüm romanları okudum.