İş güvenliğinde yeni dönem

İşyerleri iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini dışarıdan alabilecek.
İş güvenliği ve işçi sağlığı alanındaki düzenlemeleri yasal çerçeveye oturtmak için hazırlanan yasa taslağı Bakanlar Kurulu'na sunuldu.

DÜNYA'nın elde ettiği taslağa göre, güvenlik kuvvetlerinin eğitim, tatbikat ve operasyonları dışında kamu ve özel sektördeki bütün çalışma alanları iş sağlığı ve güvenliği kuralları kapsamına alınıyor. 50'den fazla işçi çalıştıran işyerleri iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurmak, tam gün işyeri hekimi çalıştırması gerekli görülen işyerleri güvenliği ve iş sağlığı birimi kurmak zorunda kalacak. Düzenlemeye işveren kanadını temsilen TİSK karşı çıkıyor.

İşyerleri iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini dışarıdan alabilecek. Bu alanda hizmet vermek isteyen kişilerin ve şirketlerin hangi şartlarla kurulacağını da içeren bir yönetmelik yayınlanacak. Alışveriş merkezleri, iş hanları, sanayi siteleri gibi toplu halde işçi çalıştırılan ortamlarda koordinasyon içinde iş sağlığı ve güvenliği kuralları ortak olarak uygulanacak. Taslak, genel hükümleri itibariyle hemen yürürlüğe girecek. Ancak iş güvenliği ve sağlığına ilişkin yükümlülükler, uygulamalar ve kurallara ilişkin temel düzenlemeler yasa çıktıktan bir yıl sonra yürürlüğe girecek. İşverenlerin yerine getirmesi gereken hususlarla işçi temsilcisi atanmasına ilişkin hükümler ise altı ay sonra yürürlüğe girecek.

Taslak, işyeri güvenliği ve işçi sağlığı kurulu, birimi, işyeri hekimi ve uzmanı çalıştırılması konusundaki işyeri sınıflaması ile tehlike sınıflarının nasıl belirleneceğine ilişkin konuları ise yönetmeliğe bırakıyor.

Taslak mesleki sertifika sisteminin ilk adımını da atıyor. Taslağa göre mesleki eğitim şartı bulunan işlerde, bu eğitimi aldığına dair sertifikası olmayanlar çalıştırılamayacak. Yönetmelikle hangileri olacağı belirlenecek olan işyerlerinde işçilerin "iş yeri güvenliği ve sağlığı işçi temsilcisi" de atanacak.

Her işyeri kapsamda

Taslak, esnaf-şirket ayrımı yapmaksızın bütün özel sektör iş ve işyerleri ile kamu işyerlerinde çalışan çırak ve stajyerler dahil tüm çalışanları kapsama alıyor. Ancak esnaf ve zanaatkarlar kapsamında çalışanı olmayan ve tek başına mal ve hizmet üretenler kapsam dışı kalıyor. Bunun yanında, Türk Silahlı Kuvvetleri ile diğer kolluk kuvvetleri ve MİT çalışanlarının eğitim, operasyon, tatbikat ve benzeri kendine özgü faaliyetleri, arama kurtarma faaliyetleri, ev hizmetleri istisna tutuluyor.

Taslakta, 10 kişiden az işçi çalışan çok küçük işletmelere, işçi sağlığı ve iş güvenliği hizmetleri maliyetlerinin kamu tarafından karşılanması yetkisi veriliyor. Ancak madde, 10 kişiden az çalışan işletmelerin yanında "çok küçük işletme" ifadesinin kullanılması, bu hüküm uygulanırken ciro vb. ek bir kriter konulması yönünde imkan tanıyor. Maddeyle bu konuda özel düzenleme yapma yetkisi Bakanlığa veriliyor. Maliyetin karşılanması için meslek kuruluşlarının da katkı vermesi esası kuralı getiriliyor.

Taslak, daha önce sosyal güvenlik mevzuatına giren ve prim belirlenmesinde kullanılan "Az tehlikeli", "Tehlikeli" ve "Çok tehlikeli" üçlü sınıflamasını temel alıyor. Buna göre işyerleri bu üç sınıfa göre iş sağlığı ve güvenliği kurallarına tabi olacak. Bir işyerinde her üç sınıfta da işler bulunabilecek ancak işyeri en tehlikeli iş sınıfı hangisi ise o kurallara tabi olacak. İşyerlerinin hangi sınıfa girdiği Bakanlık tarafından belirlenecek.

İşletmeler üç sınıfa ayrılacak

Taslakta, halen yürürlükte olan yönetmelikteki genel çerçeve korunarak işyeri güvenliği ve iş sağlığı hizmetleri sıralandı. Ancak, bu hizmetin dışarıdan alınması, koordinasyon, ortak uygulama gibi yeni esaslar taslakta yer aldı.

Buna göre bütün işverenler çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerinde en az (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı ile bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde işyeri hekimi görevlendirmekle yükümlü olacak. Ayrıca işyeri hemşiresi gibi sağlık personeli görevlendirecekler, bu hizmetleri dışarıdan alabilecekler. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının asgari çalışma süresi, işyerinin tehlike sınıfı göz önünde bulundurularak daha sonra çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek.

Bu yönetmelik hükümlerine göre bir işyerinde tam zamanlı işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalışması koşulu ortaya çıkarsa o işyeri "işyeri sağlık ve güvenlik birimi" kurmak zorunda kalacak. İşveren bu birimde hekim ve güvenlik uzmanının çalışma koşullarını karşılayacak düzenlemeyi yapacak.

İş güvenliği uzmanlığına ilişkin hükümlerin de yer aldığı bir yönetmelik çıkarılacak. Mühendis, mimar ve teknik elemanlar uzmanlık belgesi alabilecek. Belge sahibi olan işveren kendisi iş güvenliği uzmanı hizmeti verebilecek. Kamu kurum ve kuruluşlarında iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi niteliği bulunanlar başka kamu kurumlarına da hizmet verebilecekler.

AVM ve işhanları ortak uygulayabilecek

İş güvenliği ve sağlığı hizmetleri kapsamında, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurulması, AVM, işhanı, sanayi sitesi gibi ortak kullanım alanlarında oluşturulacak ortak sağlık ve güvenlik biriminde görev alacak kişiler ile çalışma şartları, iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunmak isteyen kişi ve kuruluşların kuruluş ve çalışma esasları, işyeri hekimi ve uzmanların çalışma esasları, eğitimleri, belge düzenleri yönetmelikle düzenlenecek.

Taslakta, işverenlerin işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının çalışmasını hiçbir şekilde kısıtlayamayacağı ve engelleyemeyeceği hükmü bulunuyor. Bu kişilerin de mevzuata uygun hareket etmesi şartı koşuluyor. Mevzuata uygun biçimde yazılı olarak bildirilen her türlü aksaklığın işveren tarafından düzeltilmesi şartı bulunuyor. Uzman ve hekimler, işveren tarafından yerine getirilmeyen uyarılarını Bakanlığa bildirmekle yükümlü tutuluyor.
Taslağa göre, her işveren işyerinin sağlık ve güvenlik açısından ne gibi riskler taşıdığına dair risk değerlendirmesi yaptırmak zorunda olacak. Bu değerlendirmenin nasıl yaptırılacağına dair ayrı bir yönetmelik yayınlanacak.

Taslağa göre 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu, altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulacak. Taşeron işçi kullanılan işyerlerinde toplam çalışan sayısı 50'yi geçtiği ve çalışmanın altı aydan fazla olduğu durumlarda da kurul asıl işveren tarafından kurulacak. Aynı çalışma alanında birden fazla işverende birden fazla kurul varsa kurul kararları hakkında bilgi paylaşılacak. Asıl işveren-alt işveren ilişkisi bulunan ve aynı yerde faaliyet gösteren işverenler koordinasyon içinde hareket edecekler. Bu kurulların nasıl oluşturulacağına ve çalışma yöntemlerine ilişkin yönetmelik çıkarılacak.

İşçi çalışmayı reddedebilecek

Taslakta, iş kanununda da bulunan çalışmaktan kaçınma hakkı ile müfettişlerin işi durdurma yetkisine ilişkin hükümlere tekrar yer verildi. Buna göre, ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun zorunlu olmadığı işyerlerinde ise işveren veya işveren vekiline başvurarak durumun tespit edilmesini ve tedbir alınmasını isteyebilecek. İşçinin talebi doğrultusunda karar çıkması halinde işçi çalışmayı reddedebilecek. Tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda işçiler usule uymaksızın tehlikeli bölgeyi terk edebilecek. Çalışanlar eğer haklı taleplerine rağmen önlem alınmamışsa iş akdini feshedebilecekler.

İş müfettişleri, hayati tehlike oluşturacak hususlar tespit etmeleri halinde çalışmayı durdurabilecekler. Durdurma kararı üç iş müfettişince incelenerek en geç iki gün içinde sonuçlandırılacak. Durdurma kararı alınması halinde mülki amire bir gün içinde bildirilecek. Mülki idare amirleri kararı en geç 24 saat içinde uygulayacak. İşveren karara iş mahkemesinde altı gün içinde itiraz edebilecek, mahkeme de altı gün içinde karar verecek. Mahkemenin kararı kesin olacak.

Acil ve tehlikenin büyüklüğü dikkate alınarak bir müfettiş çalışmanın durdurulmasını sağlayabilecek. Bu durumda, prosedür çalışma durdurularak işletilecek. İşveren belirtilen eksiklikleri tamamlamadan çalışma yeniden başlayamayacak. İşveren bu süre içinde işçilere ücretini ödemek ya da ücretinde herhangi bir kesinti yapmadan bir başka iş vermek zorunda olacak. İçişleri Bakanlığı aksaklıkların giderilmesi için mühürlerin sökülerek işyerine giriş ve işi durdurma konusundaki usulü belirlemek, Milli Savunma Bakanlığı da askeri işyerlerinde ve yurt emniyeti içn gerekli maddeler üretilen işyerlerinde işin durdurulması konusunda yönetmelik çıkaracak.