10 soruda yeni İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası

Türkiye olarak yılda ortalama 80 bin iş kazasında yaklaşık 1000 vatandaşımızı kaybediyoruz. Yıllardır ikincil mevzuatla (tüzük, yönetmelik vb.) yönetilen iş sağlığı ve güvenliği alanında nihayet bir yasaya kavuşacağız. Peki 75 milyonu ilgilendiren ve şu an Meclis'te görüşmeleri devam eden İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yasası hayatımıza neler getirecek? İşte işçi ve işverenin aklındaki sorular ve cevapları...

1- Neden İSG yasasına ihtiyaç duyuldu?
Taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler çalışma hayatının genelini kapsayacak bir iş sağlığı ve güvenliği yasasını zorunlu kılıyor. Ayrıca AB üyelik sürecinde de bir engel bu yasayla aşılmış olacak. En önemli gerekçe ise yukarıda yer verdiğimiz iş kazası istatistikleri.

2- Yasa hangi çalışanları ilgilendiriyor?
Yasa özel sektör ve kamu işyerlerinin tamamında uygulanacak. Dolayısıyla işçi-memur herkes (basın ve deniz çalışanları dahil) yasa kapsamında. Kamu kurumlarının da İSG kapsamına alınması önemli. Sadece güvenlik güçleri, afet ve acil durum birimleri, ev hizmetleriyle esnaf işyerleri yasa dışında kalacak. Ancak yanında işçi çalıştıran esnaf da yasa kapsamında sayılacak.

3- İşyerleri nasıl sınıflandırılıyor?
İşyerleri, yapılan işin tehlike derecesine göre Çok Tehlikeli, Tehlikeli ve Az Tehlikeli olarak üç sınıfa ayrılıyor. Çok tehlikeli işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli işyerlerinde (B) sınıfı, az tehlikeli işyerlerinde (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı çalıştırılacak. Ayrıca bütün tehlike sınıflarındaki işyerleri işyeri hekimi istihdam edecek.

4- 50 işçi sınırı devam ediyor mu?
Şu anki uygulamada sanayiden sayılan ve 50'den fazla işçi çalıştıran işverenler iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırmak zorunda. İsteyen işveren bu hizmetleri dışarıdan da alabiliyor. Fakat yeni İSG yasasına göre, 50 işçi sınırı kaldırılıyor ve bütün işyerleri için iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi zorunlu hale geliyor. Yani üç işçi çalıştıran bir işyeri dahi bir iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekiminden hizmet alacak.
5- Küçük işyerlerine ek maliyet mi geliyor?
Yeni yasa, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında 50 işçi sınırını kaldırdığından, küçük işyerleri için yeni maliyetler söz konusu olacak. Fakat yasaya konulan bir hükümle, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 10'dan az işçi çalıştıran işverenlere destek sağlayabilecek.
6- Uzman çalıştırma şartı ne zaman başlayacak?
İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırma ya da dışarıdan hizmet alma şartı;
· Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinden 10 çalışandan az kişinin istihdam edildiği işyerlerinde yasanın yayım tarihinden iki yıl sonra,
· 10 kişiden az çalışanın olduğu tehlikeli ve az tehlikeli işyerleri için yasanın yayım tarihinden üç yıl sonra,
· 10 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinden tüm tehlike sınıfları için yasanın yayım tarihinden bir yıl sonra başlayacak.
Bu geçiş sürecinde, tüm işyerleri için ihtiyaç duyulacak iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimleri belgelendirilecek. İşverenler, bütün işyerlerine yetecek kadar iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin sağlanamayacağından endişe ediyor.
7- Mesleki eğitimi olmayan kişi çalıştırılabilir mi?
İSG yasasıyla birlikte, mesleki eğitim gerektiren işlerde, eğitim belgesi olmayan kişiler çalıştırılamayacak. İşverenlerin bu konuda sıkıntı yaşamaması için, önümüzdeki süreçte mesleki eğitim ve yetiştirme kurslarının hız kazanması gerekiyor.
8- Yasaya uymama durumunda yaptırımlar neler?
Bakanlık tarafından yapılacak denetimlerde;
· İş sağlığı ve güvenliği ihlalleri için idari para cezası verilebilecek, cezalar 80 bin liraya kadar çıkabilecek.
· İşyerinde işin tamamı veya bir kısmı durdurulabilecek. İşveren eksiklikleri giderince faaliyet devam edecek.

9- 80 bin lira ceza kimlere kesilecek?
Büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri, işe başlamadan önce Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi veya Güvenlik Raporu hazırlayacak. Bu belgeler Bakanlıkça incelendikten sonra faaliyet başlayacak. Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi hazırlamayan işverene 80 bin lira, Güvenlik Raporu hazırlamayan işverene 50 bin lira ceza kesilecek.

10- İSG yasasına eleştiriler neler?
Yasaya yönelik eleştiriler genelde işveren kesiminden yükseliyor. Fakat akademik camiadan da benzer eleştirilerin geldiğini belirtmiş olalım. Bu eleştirileri sıralarsak;
· Yasa geçmiş yılların tecrübelerini yansıtmıyor.
· Yasa bütün işyerlerine uygulanınca iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi ihtiyacı nasıl karşılanacak?
· İhlaller cezalandırılırken tedbirli işveren ödüllendirilmiyor.
· Kritik noktaların düzenlenmesi yönetmeliklere bırakılmış.
Her türlü eleştiriye rağmen, İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası'nın çalışma hayatımıza orta ve uzun vadede çok önemli kazanımlar sağlayacağı muhakkak. Umarız yasa başarılı olur ve biz 2023 Türkiye'sinde yüzlerle ifade edilen ölümlü kaza istatistiklerini konuşmayız.