Yüksek adalet anlayışı ile de kendinden sonrakilere örnek olmuş üstün İslam halifelerinden biridir. İslam tarihinin en adaletli ve huzurlu dönemlerinden biri, Hz. Ömer"in halifeliği sırasında yaşanmıştır.
Adalet konusundaki hassasiyeti nedeniyle, herkese adaletli ve eşitlikle davranılmasını yazılı olarak yöneticilere duyurmuştur. Tarihi kaynaklara göre, Hz. Ömer'in dönemin kadılarına gönderdiği bildirilen mektup, kendinden sonra gelen tüm yöneticiler için de bir rehber olmuştur:
"Davalara bakarken telâşa, çığırtkanlığa ve tarafların haysiyetini kırıcı davranışlara asla müsaade etme. Çünkü adaletin yerini bulması için sükûnet ve ciddiyet şarttır. Hakkın tecelli etmesi ise İlâhi adaletin itibar kazanmasına sebep olur. Bir Müslümanın niyeti iyi ise Allah, onun insanlarla olan münasebetlerini ıslah eder, ama içi başka dışı başka olursa, Allah ona musibet verir. Bu durumda hâkimin görevi Allah'ın rızk ve rahmet hazinelerinin kulları arasında adaletle dağıtılmasını sağlamaktır.
Halka karşı son derece şefkatli ve merhametli olduğu için onların menfaatlerine her zaman titizlikle riayet etmiş, büyük bir sorumluluk duygusuna sahip olmuştur. Bu konuda Hasan el-Basri şunu rivayet etmiştir:
Hz. Ömer derdi ki: "Ömrüm oldukça halkın durumunu yakından görmek için seyahat edeceğim. Biliyorum ki, onların bana ulaştıramadıkları çeşitli dertleri vardır. Bu dilek ve dertleri yöneticiler bana duyurmazlar. Halk ise yanıma gelemez. Ben bizzat Şam'a kadar gidip orada iki ay kalacağım... Sonra büyük şehirleri sayarak, her birinde iki ay kalırdı. Fakat saydığı bu büyük şehirlerin hepsine ulaşamadan vefat etti.."
Hz.Ömer halife olduğu dönemde bir akşam çalışıyordu. O esnada bir misafiri geldi ve oturup sohbet etmeye başladı.
Hz.Ömer hemen ayağa kaktı ve yanmakta olan mumu söndürüp başka bir
mum yaktı. Misafiri şaşkın gözlerle Hz.Ömer'e bakıyordu.Hiç bir şey anlamamıştı.Dayanamayıp sordu:
"O da mum diğeride mum.İkisi de aynı şekilde aydınlık veriyor.Niye birini söndürüp de ötekini yaktın?"
Hz.Ömer'in cevabı şu oldu:
"Söndürdüğüm mum, milletin parası ile alınmıştı.Özel işlerimi yaparken,arkadaşlarımla sohbet ederken onu kullanmaya hakkım yok.Bunun için o mumu söndürdüm ve kendi paramla aldığım mumu yaktım."