Huzurlu yaşamak için ahlaklı, başarılı olmak için akıllı, iş bitirmek için cesaretli, önünü görmek için eğitimli olmak gerekir. Bu güzel özelliklerin her birisi aynı anda aynı kişide olmayabilir. Cesaretli ve akıllı olmak fıtrattan, eğitimli ve ahlaklı olmak gayretten ve istekten kaynaklanır. Doğuştan gelen bir takım beşeri özellikler vardır ki, bunların her birisi her kişide aynı tonda ve dozda değildir. Yüce Allah Kur’anda; aklını kullanmayanlara karşı, “ Onların başlarına pislik yağacağını” bildirir. Ahlaklı olmayanların da Esfeli Safiliyn’de yer bulacaklarını hatırlatır. Deliler hariç; her insan kendini idare edecek ve işlerini takip edip, doğru hareket etmesini sağlayacak akla sahiptir. Aklını kendi iradesiyle kullanması esastır. Aklın doğru kullanılması için iman ve ahlaka ihtiyaç vardır.
Vahyin muhatabı akıldır. Bilginin kaynağı da vahiydir. İlahi vahiy akıl tarafından anlaşılacak ve hayatın akışını belirleyecektir. Bilginin kaynağının akıl olduğunu söyleyen filozoflar da vardır. Aklın doğru kullanılması imanla, imanın hayata yansıması akılla ilişkilidir. Akıllı olmak denince, aklı doğru kullanmak tarif edilir. Ahlaklı olmak denince de, Allaha itaat, insanlara hakkaniyet, canlılara merhamet, yani kulluk tarif edilir. Cesaret ve eğitim de hayatın akışını etkileyen önemli faktörlerdir. Peygamberimizin yapmış olduğu günlük ve klişe dualar arasında, “Yarabbi ! Beni korkaklıktan muhafaza eyle” niyazı vardır. Her atılacak adımda, her verilecek kararda, her söylenecek sözde cesaret önem arz eder. Cesaret, akıl ve ahlak; eğitimle anlam kazanır. Eğitim; bu özelliklerin güzellikle hayata yansımasına katkı sağlar. Sadece bilmek ve öğrenmek anlamına gelmeyen eğitim; öğrenilenlerin ve bilinenlerin pratik yaşama aksedilmesinin de adıdır.
Peygamberimiz; “Yarabbi ! Yaratılışımı güzel eylediğin gibi ahlakımı da güzel eyle” diye dua etmiş, bu duayı da ümmetine öğreterek, tavsiye etmiştir. Peygamberin ortaya koyduğu model; hem ölçü, hem de ihtiyaçtır ki onu ümmetinin dikkatlerine sunmaktadır. “Çocuklarınıza bırakacağınız en iyi miras terbiye ve eğitimdir” buyuran Peygamberimiz; burada da eğitimin önemini vurgulamıştır. Eğitimli insandan eğitimli topluma, eğitimli toplumdan eğitimli ümmete vurgu yapılan bu Peygamberi tavsiye ile, insanoğlunun eğitime olan ihtiyacına dikkat çekilmiştir.
“Aklını kullanmayanların başlarına pislik yağar” ilahi beyanıyla, akıl sahibi olan insanların akıllarını kullanmamaları halinde önlerini göremeyecekleri, dünya ve ahirette huzurlu ve mutlu olamayacakları, göz yaşı ve kanın, kaos ve kavganın tarafı olacaklarına işaret edilmiştir. Ahlak için eğitim, aklı kullanmak için cesaret gerekir. Bu nedenledir ki, Peygamberimiz bu hakikatlerle ilgili olarak ya dua etmiş ya da tavsiyelerde bulunmuştur. İslam; ahlak ve akıl dinidir. İslamın öğretileri akli değerlendirmelere ters düşmez ama İslam dini aklı da serbest bırakmaz. Onun nasıl kullanılması gerektiğinin ilkelerini sunar.
Ahlaklı ve cesur olanların; eğitimli olup, akıllarını da kullanmaları halinde, hayatın akışını değiştirecekleri tecrübelerle de görülen bir gerçektir. Eğitimden istifade edip, aklı doğru kullanmak için de; cesarete ve ahlaka ihtiyaç vardır. Nefsi eğitirken, nesli yetiştirirken; aklın, cesaretin, bilginin ve ahlakın önemi mutlaka öğretilmeli ve bunlara sahip olmanın erdemli toplum için gerekliliği çocuklara benimsetilmelidir. Bu güzel özellikler tek başına kaldığında kontrolsüz davranışlara dönüşür ki, insana fayda yerine insanlığa zarar getirmiş olur.