Yazarlar Don Hockenbury ve Sandra E. Hockenbury, "Discovering Psychology" adlı kitaplarında, duygunun üç farklı bileşeni içeren karmaşık bir psikolojik durum olduğunu öne sürüyorlar: öznel
deneyim, fizyolojik yanıt ve davranışsal veya dışavurumcu yanıt.
Araştırmacılar, duyguların ne olduğunu tanımlamaya çalışmanın yanı sıra, farklı duygu türlerini de tanımlamaya ve sınıflandırmaya çalışmışlardır. Bu konuda ki açıklamalar ve içgörüler zamanla değişim göstermiştir.
1972'de psikolog Paul Ekman, insan kültürlerinde evrensel olan altı temel duygu olduğunu öne sürmüştür: korku, iğrenme, öfke, şaşırma, mutluluk ve üzüntü. 1980'lerde Robert Plutchik, "duygu çarkı" olarak bilinen başka bir duygu sınıflandırma sistemini tanıtmıştır. Bu model, bir sanatçının diğer renkleri yaratmak için ana renkleri karıştırması gibi, farklı duyguların nasıl birleştirilebileceğini veya karıştırılabileceğini gösterdi. 1999'da Ekman, listesini utanç, heyecan, küçümseme, gurur, tatmin ve eğlence gibi bir dizi başka temel duyguyu içerecek şekilde genişletmiştir.
Duyguların Temel Unsurları
Duyguların ne olduğunu daha iyi anlamak için öznel deneyim, fizyolojik yanıt ve davranışsal yanıt olarak bilinen üç temel kavramı ele alalım.
Öznel Deneyim
Uzmanlar, geçmişleri veya kültürleri ne olursa olsun dünyanın her yerindeki insanlar tarafından deneyimlenen bir dizi temel evrensel duygu olduğuna inanırken, araştırmacılar duyguyu deneyimlemenin oldukça öznel olabileceğine de inanıyorlar. Örneğin öfkeyi düşünün. Her öfke aynı
mıdır? Kendi deneyiminiz hafif sıkıntılı hissetmekten, kör edici öfkeye kadar değişkenlik içerebilir. "Kızgın", "üzgün" veya "mutlu" hissetmek gibi duygular için geniş etiketlerimiz olsa da, bu duygularla ilgili kendi deneyiminiz çok daha kapsamlı dolayısıyla öznel olabilir. Ayrıca her duygunun saf formlarını her zaman deneyimleyemeyebiliriz. Hayatımızdaki farklı olaylar veya durumlar hakkında karışık duygular yaygındır. Yeni bir işe başlamakla karşı karşıya kaldığınızda hem heyecanlı hem de gergin hissedebilirsiniz. Evlenmek veya çocuk sahibi olmak, sevinçten kaygıya kadar çok çeşitli duygularla kendini gösterebilir. Bu duygular aynı anda ortaya çıkabilir veya onları birbiri ardına hissedebilirsiniz.
Fizyolojik Tepki
Midenizin endişeden ağrıdığını ya da kalbinizin korkuyla çarptığını hissettiyseniz, o zaman duyguların da güçlü fizyolojik reaksiyonlara neden olduğunu anlarsınız.
Terli avuç içi veya hızlı kalp atışı gibi bir duygu sırasında deneyimlediğiniz fizyolojik tepkilerin çoğu, otonom sinir sisteminin bir dalı olan sempatik sinir sistemi tarafından düzenlenir. Otonom sinir sistemi, kan akışı ve sindirim gibi istemsiz vücut tepkilerini kontrol eder. Sempatik sinir sistemi, vücudun savaş ya da kaç tepkilerini kontrol etmekle görevlidir. Bir tehditle karşı karşıya kalındığında, bu tepkiler vücudunuzu otomatik olarak tehlikeden kaçmaya veya tehditle
doğrudan yüzleşmeye hazırlar.
Duygu fizyolojisine ilişkin ilk çalışmalar bu otonomik tepkilere odaklanma eğilimindeyken, daha yakın tarihli araştırmalar beynin duygulardaki rolünü hedef almıştır. Beyin taramaları, limbik sistemin bir parçası olan amigdalanın özellikle duygu ve korkuda önemli bir rol oynadığını göstermiştir.
Amigdalanın kendisi, açlık ve susuzluk; hafıza ve duygu gibi motivasyonel durumlarla bağlantılı olan küçük, badem şeklinde bir yapıdır. Araştırmacılar, insanlara tehdit edici görüntüler gösterildiğinde, amigdalanın aktive olduğunu göstermek için beyin görüntülemeyi kullanmışlardır. Amigdaladaki hasarın da korku tepkisini bozduğu gösterilmiştir.
Davranışsal Tepki
Son bileşen, belki de en aşina olduğunuz bileşendir. Gerçek duygu ifadesi. Çevremizdeki insanların duygusal ifadelerini yorumlamak için önemli miktarda zaman harcıyoruz. Bu ifadeleri doğru bir şekilde anlama yeteneğimiz, psikologların duygusal zeka dediği şeye bağlıdır ve bu ifadeler genel beden dilimizde önemli bir rol oynar.
Araştırmalar, mutluluğu belirtmek için bir gülümseme veya üzüntüyü belirtmek için kaşlarını çatmak gibi birçok ifadenin evrensel olduğunu göstermektedir.
Sosyokültürel normlar, duyguları nasıl ifade ettiğimiz ve yorumladığımızda da önemli bir rol oynar. Örneğin Japonya'da insanlar, bir otorite figürü bulunduğunda korku veya tiksinti ifadelerini maskeleme eğilimindedir. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki insanların hem yalnızken hem de başkalarının yanında olumsuz duygularını ifade etme olasılıkları daha yüksekken, Japonya'daki insanların bunu yalnızken yapmaları daha olasıdır.
Duygu Teorileri
Charles Darwin, duyguların çevremize uyarlanabilir olduğunu ve hayatta kalma şansımızı artırdığını öne süren evrimsel duygu teorisini sunmuştur. Örneğin, aşk gibi duygular, çiftleşmeyi ve üremeyi teşvik ettikleri için uyarlanabilir niteliktedir. Korku gibi duygular bizi yırtıcılardan korur.
James-Lange teorisi, fiziksel tepkilerimizin duygulardan sorumlu olduğunu ileri sürer. Örneğin, birisi size gizlice yaklaşır ve bağırırsa, kalp atış hızınız artar. Kalp atış hızınız, korku hissetmenize
neden olan şeydir.
Yüz geri bildirimi teorisi, James-Lange teorisini detaylandırıyor. Fiziksel aktivitenin duyguyu etkilediğini öne sürüyor; örneğin, kendinizi gülümsemeye zorlarsanız, hiç gülümsemediğinizden
daha mutlu hissedeceksiniz.
Cannon-Bard teorisi, insanların duygusal ve fiziksel tepkileri aynı anda deneyimlediğini öne sürerek James-Lange teorisini reddeder.
Schachter-Singer teorisi, duygularımızdan aslında düşüncelerimizin sorumlu olduğunu öne süren bilişsel bir duygu teorisidir. Bu teoriye benzer şekilde bilişsel değerlendirme teorisi de vardır. Birinin bir duyguyu deneyimlemeden önce düşünmesi gerektiğini öne sürer. Örneğin, beyniniz bir durumu tehdit edici olarak değerlendirir ve bunun sonucunda korku yaşarsınız.
Duygu Türleri
İnsanların kaç çeşit duygu yaşadığına dair çeşitli teoriler vardır. Bahsedildiği gibi, psikolog Paul Ekman aşağıdaki altı evrensel duyguyu belirlemiştir:
Mutluluk: Pek çok insan mutluluk için çabalar, çünkü mutluluk tatmin duygusunun eşlik ettiği hoş
bir duygudur. Mutluluk genellikle gülümseyerek veya neşeli bir ses tonuyla konuşarak ifade edilir.
Üzüntü: Hepimiz zaman zaman üzüntü yaşarız. Bireyler üzüntüsünü ağlayarak, sessiz kalarak ve/
veya diğerlerinden uzaklaşarak ifade edebilir. Üzüntü türleri arasında keder, umutsuzluk ve hayal
kırıklığı yer alır.
Korku: Korku, kalp atış hızını artırabilir, düşüncelerin hızlanmasına neden olabilir veya savaş ya da
kaç tepkisini tetikleyebilir. Gerçek veya algılanan tehditlere karşı bir tepki olabilir. Bazı insanlar
korkuya eşlik eden adrenalin patlamasından korku filmleri izlemek, hız trenlerine binmek veya
paraşütle atlama şeklinde hoşlanabilirler.
İğrenme: İğrenme, çürüyen yiyecek, kan veya kötü hijyen görmek veya koklamak gibi fiziksel bir
deneyim tarafından tetiklenebilir. Ahlaki tiksinti, başka bir kişinin ahlaka aykırı veya nahoş bulduğu
bir şey yaptığını gördüğünde ortaya çıkabilir.
Öfke: Öfke, kaş çatma, bağırma veya şiddet içeren davranışlar gibi yüz ifadeleriyle ifade edilebilir.
Öfke sizi hayatınızda değişiklikler yapmaya motive edebilir, ancak kendinize veya başkalarına zarar
vermemek için öfkeyi ifade etmek için sağlıklı bir çıkış yolu bulmanız gerekir.
Şaşırma: Sürpriz hoş veya tatsız olabilir. Şaşırdığınızda ağzınızı açabilir veya nefesiniz
kesilebilir.Sürpriz, korku gibi, savaş ya da kaç tepkisini tetikleyebilir.
Duygular, Hisler ve Ruh Hali
Günlük dilde insanlar genellikle duygular, hisler ve ruh halleri terimlerini birbirinin yerine kullanır
ancak bu terimler aslında farklı anlamlara gelir. Bir duygu normalde oldukça kısa ömürlüdür ancak
yoğundur. Duyguların da kesin ve tanımlanabilir bir nedeni olması muhtemeldir. Örneğin, bir
arkadaşınızla siyaset konusunda fikir ayrılığına düştükten sonra öfke yaşayabilirsiniz.
Duygular, uyaranlara verilen tepkilerdir ancak duygular aynı zamanda duyguların bir sonucu olarak
deneyimlediğimiz şeylerdir. Duygular, bir durumu algılama şeklimizden etkilenir bu nedenle aynı duygu, onu yaşayan insanlar arasında farklı duyguları tetikleyebilir. Arkadaşınızla aynı fikirde olmama örneğini alın. İkiniz de öfke duygusunu deneyimleyerek sohbetten uzaklaşabilirsiniz.
Konuştuğunuzda arkadaşınızın sizi asla dinlemediğini hissettiğiniz için öfkeniz hayal kırıklığı gibi
hissedilebilir. Öte yandan arkadaşınızın öfkesi, konu hakkında kendilerinden çok daha fazla şey
bildiğinizi düşündüğü için kıskançlık hissi verebilir. İkiniz de aynı duyguya sahipsiniz ancak farklı
yorumlarınıza bağlı olarak duygularınızın bağlamı farklılık göstermektedir.
Ruh hali, geçici bir duygusal durum olarak tanımlanabilir. Bazen ruh halleri net sebeplerden
kaynaklanır ( bu hafta her şeyin yolunda gittiğini hissederek mutlu bir ruh halinde olmak gibi).
Ancak çoğu durumda, ruh halinin nedenini belirlemek zor olabilir. Örneğin, açık ve tanımlanabilir
bir neden olmaksızın birkaç gün boyunca kendinizi kasvetli hissedebilirsiniz.
Düşük ruh hali veya zor duygularla mücadele ediyorsanız, endişeleriniz hakkında bir doktor veya
ruh sağlığı uzmanıyla konuşun. Böylelikle profesyonel yardım iyi hissetmenizi sağlayan, yardımcı
olabilecek destek, rehberlik ve çözüm sunabilir.
Yazının orijinaline ‘’Verryvell Mind, Emotions and Types of Emotional Responses’’ başlığı
ile ulaşabilirsiniz.
Keyifli okumalar.