Aynı toplumda yaşayan insanlar, gerek sâhip oldukları maddî ve mânevî imkânlar açısından, gerekse cinsiyet itibariyle farklılık arzederler. Ancak bu farklılıklara rağmen hepsi de insan olma vasfında eşittirler.
Yani birlikte yaşamak zorunda olan fertlerin, birbirlerinin haklarına riâyet etmesi, karşılıklı saygı ve anlayış içerisinde hayatlarını devam ettirmesi, insan olmalarının bir gereğidir. Dînimizin bu husûstaki emir ve tavsiyeleri ise meseleyi çok daha ciddî kılmaktadır.
Efendimiz buyuruyor ki: “Küçüklerimize merhamet etmeyen, büyüklerimize saygı göstermeyen bizden değildir.” (Tirmizî, Birr, 15)
Hadis-i şerif, küçüğe sevgi, büyüğe saygı göstermenin, Müslümanların temel ahlâkî vasfı olduğunu ortaya koymaktadır. Bir toplumun bekâsında sevgi ve saygı, hayatî önem taşıyan iki temel esâstır. Ancak konumuzla doğrudan alâkalı olması bakımından saygı ve hürmet denilince, öncelikle küçüğün büyüğe karşı davranışı akla gelmektedir.
Dolayısıyla burada bilhassa hadisin ikinci kısmının altını çizmek gerekir. O da şudur; büyüklerimize saygı duymayan, büyüklerin şerefini korumayan ve büyüklerin hakkını gözetmeyen kimse, hakiki ve kâmil bir Müslüman olamaz.
Büyüklere saygı ve hürmete çağıran bir başka hadis-i şerifte ise Efendimiz şöyle buyurmaktadır: “Allah Teâlâ, yaşından ötürü bir ihtiyara saygı gösteren gence, yaşlılığında hizmet edecek kimseler lutfeder.” (Tirmizî, Birr, 75)
Bilinen bir gerçektir ki, bugün yaşlı olan dün genç idi. Yine bugün genç olan da Allah ömür verdiği takdirde yarın yaşlanacaktır. Cemiyette saygı geleneğinin nesiller boyu yaşatılması, herkesin bir önceki nesle mensup insanlara, sırf büyük olmaları sebebiyle hürmetkâr davranmalarına bağlıdır.
Peygamberimiz bu hadis-i şerifte yaşlı insanlara hürmet edenlere, Hak Teâlâ’nın yaşlılıklarında kendilerine hizmet edecek kimseler lutfetmek sûretiyle ikrâmda bulunacağını bildirmektedir. Bunun anlamı, yaşlılara saygı gösteren gençlerin bu hareketinin karşılıksız kalmayacağıdır. Zîra saygı beklenmez, kazanılır. Ayrıca hadiste, yaşlı kişilere saygı gösterenlerin uzun ömürlü olacaklarına da bir işâret bulunmaktadır.
O hâlde her Müslümanın kendisinden yaşça büyük olanları dikkate alması, onlara gerekli saygıyı göstermesi ve yapabileceği hizmeti sunması gerekmektedir. Böyle yapılırsa toplum kesimleri arasındaki sevgi ve saygı bağları pekiştirilmiş olur. Nesiller mutlu ve sıcak bir ilgi ortamında hayatlarını sürdürürler.
Müslüman bütün mahlûkâta karşı saygılıdır. Hattâ o zâhiren saygı ve hürmete lâyık olmayan kötü ahlâklı kimselere karşı, saygıyı tâlim etme niyetiyle hürmetkâr davranır. Nitekim Cenâb-ı Hak seçkin kullarının hasletlerini sayarken onların, kendilerine câhilce muâmelede bulunan kimselere karşı bile mülâyim davrandıklarını ve “Diyelim sûfi-i nâdâna ıraktan yâ hû” hikmetince “selâmetle” deyip geçtiklerini beyân buyurmaktadır. Yine Allah Teâlâ’nın Hz. Mûsâ’yı Firavun’a gönderirken ona yumuşak söz söylemesini emretmesi, saygılı davranmanın, en katı kalplerin bile husûmetini azaltacağını ve onları daha saygılı kılacağını göstermektedir.