YER ALTINDAN NOTLAR

Yeraltından Notlar, iki bölümden oluşur. İlk bölüm Yeraltı bölümüdür. Bu bölümde adı belirtilmeyen, kırk yaşındaki bir adamın yaşadığı dünyevi ve psikolojik buhranı anlatılır. Yazar, kahramana bir isim vermemiştir. Bu adama Yeraltı Adam diyebiliriz. Yeraltı Adam, yaptıklarından pişmanlık duyan, öfkelenmeyen birisidir. Şekerli çayı ve insanları da seviyordur. Onlara zarar vermek istemez.19. yüzyıl insanı karakterli olmayı kaldıramaz. Bilinçli olmak bu devirde hastalık sayılmaktadır. Bu kadar fazla bilinçli olmaktansa bir böcek olmayı yeğler. Ona göre karakter sahibi insanlar çok dışlanır bu çağda. Eserin ilk başında bu Yeraltı Adam hasta bir adam olduğunu söyleyerek anlatmaya başlar. Bu yüzyılın aydınları bu hastalığa yakalanmaktadır. Bu hastalıkla övünenler de vardır. Yeraltı Adam, doktor misali kendi teşhisini kendisi koymuştur. Kendisini tedavi etmeye çalışmaktadır. En çok yakındığı durum farkındalık duygusudur . Kırklı yaşlara gelmiş ama kırklara karışamamış, hep ötekileştirilmiş bir adamdır. Bu kadar öfke dolu olmasına insanlar arasında yer edilememesinin payı büyüktür. Acıda zevklerin büyüğünden bahseder. Bir acı ilerledikçe veya aralıklarla devam ettikçe insan alışır ve artık acı değil zevk duymaya başlar.

Kitabın ikinci bölümünde Yeraltı Adam bu duruma niçin geldiğini anlatır. Yirmi dört yaşında memurdur. İnsanlar ile iletişimi kopuktur. Kendisinden tiksinerek yaşar. O zamanlar yine çalışan bir memurun iğrenç suratından bahseder. Onun yerinde olsa kendisinden nefret edeceğini ve onun nasıl böyle yaşayabildiğine şaşırır. Bu Yeraltı Adam bir gün bir bilardo masasının orda duruyordur. Geçmek isteyen subay ona hiç haber vermeksizin onu omuzlarından kavradığı gibi durduğu yerden beriye çeker. Yeraltı Adam bunu çok içerler. Aralarında edebi bir kavga olsaydı daha güzel olurdu diye düşünür. Yeraltı Adam oldukça cılız bir adamdır. O yüzden bu adamı kuvvet yönünden hakkından gelemeyeceğini bilir ama elinden bir şey gelmez. Bu durum onu sinek kadar değersiz hissettirir. Yeraltı Adam onu düelloya davet etmek ister. Düello iki kişi arasında anlaşmazlıkları çözmek için silahlı bir dövüştür. Yine bir gün bu subay yolda yürürken kendisine yol vermez ama Yeraltı Adam yok verir. Yeraltı Adam’ın sorguladığı şey hep onun yol vermesi ve onun umurunda bile olmamasıdır. Bu duygu eşit değilmiş gibi hissettirir. Yeraltı Adam mektup yazar. Mektubu o kadar güzel bir dille yazar ki bunu göndermek istemez. Farklı bir plan aklına gelir. Yeraltı adam, bu plan için kabanının kürkünü yenilemek ister. Bunun için paraya ihtiyacı vardır. Para için patronu Anton Antoniç’ten maaşından kesilmesi şartıyla para alır. Kabanının kürkünü değiştirir. Yeraltı Adam, bu sefer karşılaştıklarında subaya yol vermek istemez. Bunun için de kılık kıyafet önemli yer tutmaktadır. Çünkü subaya fakir bir insanın yol vermemesi ile zengin bir adamın yol vermeyip çarpması aynı şey değildir. Yeraltı Adam, kendisinin eşit olduğunu görmek ister. Neyse ki beklediği an gelir. Yeraltı Adam, subay ile karşılaşır. Bu sefer yol vermez. Omuzdan hafif çarpışırlar. Yeraltı Adam, hafif sarsılır. Çünkü karşındaki güçlü bir adamdır. Yeraltı Adam, bazen yalnız kalmak ister. Bazen de bunu zıt bir duygu kalabalığa karışma isteğiyle karşılar. Anton Antoniç Setoçkin’in yanına gider. Ömrünün sonuna kadar konuştuğu tek insandır. Bir gün yine bu istekle kendini dışarı atar. Ama bu sefer Simonov’un yanına gitmek ister. Simonov okul arkadaşıdır. Kapılarını çalar ve üç arkadaş konuşmaktadır. Kimse onun geldiğini fark etmez. Bu onu çok değersiz hissettirir. Arkadaşları ciddi ciddi Zverkov için verecekleri veda ziyafetinden bahsederler. Mösyö Zverkov, kendini beğenmiş bir okul arkadaşıdır. Diğer üç arkadaşı Trudolyubov, Simonov, Ferfiçkin’e plan yaparken ben de gelmek istiyorum der. Bunun üzerine arkadaşları Yeraltı Adam’a bakarlar. Geldiğinden hiç memnun değillerdir. Zar zor da olsa ikna eder. Onların yemeğine Yeraltı Adam da katılacaktır. Yeraltı Adam’ın parası yoktur. Ama yine de hayatında bir dönüm noktası olacakmış gibi bir hisle Hotel Paris’e gider. Otele erken gider. Arkadaşları bir saat sonra gider. Geldiklerinde ise Yeraltı Adam ile alay ederler. Yeraltı Adam altta kalmamak için üsteler. Yine haklı çıkarlar. En sonunda masayı dört arkadaş terk eder. Zverkov’a düello yapmak istediğini söylediğinde bile alay etmişlerdir. Bu olaydan sonra intikam almak istese de intikam alamaz. Liza isimli bir kızla tanışır. Kız hayat kadınıdır. Ona saatlerce öğüt verir. Hatta ona evinin adresini bile verir. Simanov’a borcunu ödemek için Anton Antoniç’ten para alır. Simanov’a mektup yazar. Mektupta özür diler ve parayı da zarfa koyar. Günlerce Liza’yı bekler. Hem gelmesini hem de gelmemesini ister. Liza evine geldiğinde ise Apollo ile tartışırken gelir. O sinirle kendine hakim olamaz Liza’ya defol der. Aşk ilişkisi de kuramaz. Çünkü Liza onu sonsuza kadar bırakmıştır.