Hipertansiyon  erişkinlerde yaygın izlenen bir anormallik olup, yaşla birlikte giderek artan  bir sorundur.Ülkemizde gerçekleştirilen bir çalışma erişkin yaştaki kişilerin yaklaşık 1/3'ünün hipertansif olduğunu göstermiştir.Yapılan çalışmalar hipertansiyonu olan  hastaların önemli bir kısmının hastalığının farkında olmadığı,farkında olanların yine önemli bir kısmınında yeterli tedavi almadığını göstermektedir.Ülkemizdeki tüm hipertansiflerin sadece % 8'inin kan basıncı kontrol altındadır. Biz de bu haftaki Pazar Sohbetimizde bu konuyu ele alıyoruz. Ondokuz  Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bölümü'nden Prof.Dr.Nurol Arık ile arkadaşımız Osman Yılmaz sizin için konuştu. İşte o sohbet

    
Sayın Hocam kan basıncı nedir ilk olarak oradan başlayalım isterseniz?

  Kan kalpten bütün vucuda organların   oksijen ve  besin ihtiyaçlarının karşılanması amacı ile pompalanır.Pompalanan kan vucudun heryerine damarlar aracılığı ile ulaştırılır.Kan basıncı  kalpten pompalanan kanın bu damar duvarlarına  çarpma gücü olarak tanımlanabilir. Kalp istirahat halinde dakikada 60-80 civarında kasılarak  kanı vucuda pompalar.Bu kasılma sırasında kan basıncı (tansiyon) en yüksek düzeye ulaşır.Bu ulaşılan düzey sistolik kan basıncı (büyük tansiyon) olarak tanımlanır.Kasılmalar arasındaki istirahat döneminde ise kan basıncı en düşüktür ve diyastolik kan basıncı (küçük  tansiyon) olarak tanımlanır.
Kan basıncı  gün boyunca  vucudun ihtiyacına gore değişkenlik gösterir.Örneğin egzersiz sırasında kaslar daha çok oksijen ve besine ihtiaç duydukları için kan basıncı artar,benzer biçimde ruhsal gerginlik anlarında da  stress hormonlarının artışı kan basıncı ve nabzı hızlandırır.Uyku sırasında  oksijen ihtiyacı azaldığı için kan basıncı düşer.Normal kişilerde kan basıncı uyku sırasında en düşük, uyanma esnasında ise en yüksektir.

Peki hocam bu durumda hipertansiyon ne demek?

  18 yaşın üzerindeki bir erişkinde iki farklı zamanda yapılan  tansiyon ölçümlerinde büyük tansiyon 140 mm Hg ve üzerinde veya küçük tansiyon 90 mm Hg ve üzerinde ise bu durumda   hipertansiyondan söz edilir. Büyük tansiyonun  140 mm Hg'nin yada küçük tansiyonun 90 mm Hg'nin altında olması o kişide hiçbir sorun olmadığı anlamına gelmez.Eğer büyük kan basıncı   120-139 mm Hg ve küçük kan basıncı 90-99 mm Hg arasında ise bu değerler normal olarak tanımlanmaz.Bu durumda o kişi hipertansiyon öncesi durumda (prehipertansif) olarak değerlendirilir.Bu sınıfa giren hastalarda  uzun dönemde hipertansiyon gelişme ihtimali güçlüdür.Prehipertansif hastaların hepsinde ilaç dışı tedavi yöntemlerinin uygulanması teşvik edilir iken ,eklenmiş şeker hastalığı ve böbrek hastalığı var ise kan basıncı 130/80 mm Hg'nin altına indirilinceye kadar ilaç tedavisi de önerilebilir.Eğer  kişide ölçülen  büyük kan basıncı  120 mm Hg'nin,küçük kan basıncı 80 mm Hg'nin altında ise bu durumda bugünkü bilgiler ile o kişinin hipertansiyon sorununun olmadığından sözedilebilir. Büyük  kan basıncı ile küçük kan basıncı arasındaki fark nabız basıncı olarak adlandırılır.Örneğin büyük tansiyon 130,küçük tansiyon 80 ise  nabız basıncı 50'dir.Yaşlılarda sık izlenen nabız basıncı artışının artmış kalp,beyin ve böbrek hasarı ile ilişkili olabileceği düşünülür Hipertansiyon tanısı için  sadece tek bir ölçümde  yukarıda belirtilmiş değerlerin aşılması yeterli değildir.Özellikle sağlık kuruluşlarında doktor ve hemşirelerce yapılan ölçümlerde  hastanın gerçek kan basıncınızı yansıtmayan yüksek değerler ölçülebilir.Bu durum tıp dilinde beyaz önlük hipertansiyonu olarak  adlandırılır.Tedavinin planlanmasında hastane yada muayenehane yerine  ev koşullarında  yapılan çok sayıda sağlıklı ölçüm daha değerlidir. Ülkemizde diğer kronik hastalıklar için de benzer durumun söz konusu olduğunu,şeker hastalarının kan şekerinin,kolesterol yüksekliği olanların kan kolesterolunün kontrol altında olma oranlarının düşüklüğünden söz edilebilir.Bu noktada yaygın halk sağlığı sorunlarında tedavi hedeflerine ulaşmanın sadece klinisyenlerin çabası ile gerçekleşemediği,hipertansiyon,kolesterol yüksekliği,şişmanlık,sigara bağımlılığı ve benzeri toplumsal sağlık sorunlarının çözüm çabalarında ülkenin en büyük sağlık otoritesinin öncülüğünde ilgili kurumların topyekün çabasının gerekli olduğu söylenebilir. Hipertansif hastalarda tedavi hedeflerine ulaşılmasında hasta eğitiminin kritik önem taşıdığı bilinmektedir.Bu anlamda hastalara dönük yazılı materyallerin sağlanması da kritik önem taşır.Bu kitapçık hipertansiyon tedavisinde ,hasta eğitim yetersizliğinden kaynaklanan eksikliklerin   giderilmesine katkıda bulunmak   amacı ile hazırlanmıştır.

Sayın hocam, yaşlı ve genç kişilerde tansiyon tanımları farklı mıdır?

  Yaşlılarda daha yüksek kan basınçlarını hoş görme şeklinde eğilimler günümüzde artık kabul görmemektedir.Genel Kabul yaşlılarda da gençler için öngörülen sınırlar aşıldığında hipertansiyon teşhisinin konması biçimindedir.Yaşlılarda sık izlediğimiz küçük tansiyonun normal,büyük tansiyonun yüksek olduğu durumlarda da iç organlarda hipertansiyon ile ilişkili  hasar riski yüksektir ve tedavi gerektirir.

Peki hocam bu anlatıklarınıza gör Hipertansiyon bir hastalık mıdır? İnsanlarımız tansiyon hastasıyım diyor yaç Hastalık mıdır?

  Hayır değildir, sık rastlanan bir hastalıktır.Hastalıklar tek tek değerlendirildiğinde hekime hastayı en sık götüren neden olarak değerlendirilir.Ülkeler arasında değişmek üzere  erişkin insanlarda rastlanma sıklığı  her 100 kişide 10-30 civarındadır.Diğer bir deyimle yolda gördüğünüz her 10  erişkin kişiden 1-3'ünün hipertansiyonu vardır.İleri yaşlarda sıklık giderek artar.Ülkemizde gerçekleştirilen önemli bir çalışma hipertansiyon sıklığının erişkin yaş grubunda % 31 civarında olduğunu  göstermiştir.Diğer bir deyimle yolda gördüğünüz her 3-4 erişkinden birisi hipertansiftir.

Anladım hocam. Peki Kan basıncı (tansiyon) gün boyu sabit midir?

  Hayır değildir.Kan basıncı kişinin aktivitesi ve mental durumuna bağlı olmak üzere günboyunca değişir.Gece uyunan saatlerde en düşük düzeylerine iner.Sabah uyanma ile birlikte  artmaya başlar.Öğleye doğru en yüksek düzeylerine çıkar.Gün boyunca çalışılan saatlerde artar.Dinlenme saatlerinde azalır.Heyecanlanma,sinirlenme ve aktif olma durumunda kan basıncı yükselir.

Sayın Hocam, tansiyon nasıl ölçülmelidir?

  Tansiyonun doğru ölçülmesi  son derece önemlidir. Zira tedavi önemli ölçüde  bu ölçümlere bakılarak düzenlenmektedir.Tedavi için  kullanılan   ölçüm cihazları ya civalı manometre  içerirler ,ki en sağlıklı ölçüm bu cihazlar ile gerçekleştirilir,yada  aneroid  olarak tanımlanan  civa sütunu olmaksızın  kan basıncının bir gösterge üzerinden okunduğu  cihazlarca gerçekleştirilir.Bazı hastalarda kan basınçlarını elektronik cihazlar aracılığı ile gerçekleştirirler.

Sayın hocam evde hastanın kendisince yapılacak kan basıncı ölçümlerinde ne tip cihazlar kullanılmalıdır?

   Kan basıncı ölçümünde kullanılan 3 tip  kan basıncı ölçüm cihazı(sfigmomanometre) vardır;
A-Civalı cihazlar:Genellikle 20 dakikalık bir eğitimle  öğrenebilen en güç bozulan ,en sağlıklı ölçüm yapan cihazlardır..Ancak bu cihazlar ile ölçüm yapmak hastalar için herzaman pratik değildir.Öte yandan seyrekde olsa civanın yaratabileceği mahzurlar nedeni ile kullanımı evlerde yaygın değildir.
B-Aneroid  cihazlar:Yaygın kullanılırlar.
C-Elektronik cihazlar:Hastaların çoğunca  kullanım kolaylığı nedeniyle tercih edilirler.Genellikle 5 dakikalık  bir eğitim ile öğrenilirler.Ancak teknik olarak sürekli doğru ölçüm sağlanmasında zorluklar olabilir. Dijital  yada   elektronik cihazlar  olarak kullanılan  ise bu cihazların doğru ölçüm yapıp yapmadığı yılda bir-iki kez civalı tansiyon aletleri  ile karşılaştırılarak test edilmelidir.Eğer dijital cihazlar kullanılacak ise el bileğini değil kolu saran cihazların kullanılması  tercih edilmelidir.

Bir de Beyaz Önlük hipertansiyonu varmış. O nedir hocam?

   Hastanın tansiyonu doktor yanında iken yüksek olarak ölçülüyor fakat ev koşullarında yapılan ölçümlerde normal olarak bulunuyor ise bu durum beyaz önlük hipertansiyonu olarak tanımlanır.Bu durumun nedeni kesin olarak  bilinmez, özellikle tansiyonu hafif yüksek olan kişilerin  beşte birinde bu durum gözlenir.Ciddi hipertansiyonlularda ise bu durum daha nadirdir.Bugünkü bilgiler ile beyaz önlük hipertansiyonu için  ilaç tedavisinin  gerekli olduğuna dair kesin deliller yoktur. Ancak bu durumun tamamen masum bir durum olup olmadığı henüz net olarak bilinmemektedir. Tansiyonu hafif olan kişilerde beyaz önlük  hipertansiyonunun varlığını göstermek amacı ile   yapılması gereken şey ev koşullarında çok sayıda kan basıncı ölçümünün yapılmasıdır.Eğer  doktor ofisinde tansiyon yüksek ölçülüyor iken ,ev koşullarında tansiyon normal çıkıyor ise bu durumda  beyaz önlük hipertansiyonu var  demektir.Beyaz önlük hipertansiyonunu belirlemek için evde hasta tarafından yapılan ölçümlerin yanısıra diğer bir yöntemde ,  kan basıncını otomatik olarak 15 ila 30 dakikada bir ölçen  otomatik aletlerin  hastaya  bağlanması ve 24 saat süre ile kan basıncının izlenmesidir. Ambulatuar kan basıncı ölçüm cihazı olarak tanımlanan bu cihazların kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.

Gelelim tansiyonun yüksek olmasının nedenlerine?

   Hipertansiyonlu hastaların  % 95'inde altta hipertansiyon yaratan başka bir hastalık  bulmak mümkün olmaz .Bu durum primer    hipertansiyon olarak  tanımlanır.Hastaların % 5'inde ise hipertansiyon yaratan bir hastalık bulunabilir.Bu durum sekonder hipertansiyon olarak adlandırılır.Bu hastalık böbrek damarının daralması,hormonal bozukluklar,büyük damarların anormallikleri,böbrek hastalıkları gibi nedenlerdir.Hangi hastalarda sekonder hipertansiyon nedenlerinin araştırılması gerektiği kararı hekim tarafından verilir.

Sayın hocam, peki hipertansiyon ailevi midir?

   Hipertansiyon   ailevi karakter  gösterebilir.Yani anne,baba ve kardeş gibi birinci derece yakınlarda hipertansiyon varlığı kişinin hipertansiyon riskini artırabilir.Anne ve babadan birisi hipertansif ise çocuklarında hipertansiyon ihtimali % 25,eğer ikisi birden hipertansif ise çocuklarında hipertansiyon ihtimali % 75'dir.Bugünkü bilgiler ile birinci derece   yakınlarında hipertansiyon olan  kişilerin özenle  izlenmesi  gereklidir.Bu gibi kişilerin kan basınçlarının düzenli izlemlerinin yanısıra tuz alımı,sıgara içimi ve şişmanlık gibi kalp hastalıklarına yakalanma riskini artıran diğer faktörlerden  uzak durmalarının sağlanması gereklidir.

Peki hocam stres tansiyon yaratır mı?

   Farklı nedenlere bağlı emosyonel  gerginlik ve stress  hallerinde  kalp ve solunum hızı ile kan basıncında gerginlik yaşanabilir.Bu reaksiyon hepimiz için geçerli olup stresin ortadan kalkması ile tüm değişikliler normalleşir.Yani stresin tetiklediği kan basıncı yüksekliği geçici karakter gösterir.Ancak uzamış psikolojik  stress bazı yatkın hastalarda  hipertansiyo eğilimi yaratabilir.Genel anlamda günlük yaşamda stresin  yönetimi için şu yöntemler uygun olabilir;
1.Yeterli uyku
2.Uykudan iki saat öncesinde yemek yemeyi kesmek
3.Uyku öncesinde aşırı alkol almayı kesmek
4.Hafta boyunca düzenli egzersiz yapmak
Eğer stress  yönetimi başarılamaz ise psikiatri uzmanından destek almak gerekebilir.

Hipertansiyon ne gibi şikayetlere sebep olur hocam?

    Hipertansiyonu olan  hastaların pekçoğunda  hiçbir yakınma olmayabilir.Hiçbir yakınma olmayışı o hastada tedavi gerekmediği anlamına gelmez.Çünkü kan basıncı yüksekliği hastanın başlangıçta   farkına vardığı bir yakınma oluşturmasa bile önemli organlarda ve özellikle kalpte  hasar oluşturmaya  devam eder.O nedenle  hiç yakınması olmayan hastalarda  bile hipertansiyonun tedavi edilmesi gereklidir.Bu noktada yapılan en önemli yanlış hiçbir şikayeti olmayan hastanın ilaç kullanmak istememesidir.Oysa  hipertansiyonlu hastanın  tedavi edilmesinin temel  gerekçesi hastanın yakınmalarının  geçirilmesinin yanısıra ve ondan daha önemli olarak  kan basıncını kontrol ederek hipertansiyona bağlı önemli organ zedelenmelerini önlemek ve yaşamı uzatmaktır.

Gerçi tansiyon bu kadarla bitmez ama biz sizi daha fazla rahatsız etmek istemiyoruz. Bize ayırdığınız zaman için teşekkür ederiz.

   Ben teşekkür ederim. Yararlı olması dileği ile, Denge Gazetesi okurlarına saygılarımı sunarım.