Dünyanın gürültüsü her gün biraz daha artarken, hayatın sessiz tanıklarını duymak zorlaşıyor. Oysa bazı varlıklar var ki, çağları aşan bir hizmetkârlıkla insanlığın emrine verilmiş; sessiz sedasız hem dünyamıza hem de kalbimize dokunmuşlardır. Koyun, deve, arı, merkep ve insana hizmet eden bir çok varlık... Kur’an’ın da üzerinde özellikle durduğu bu canlılar, sadece biyolojik varlıklar değil; hikmetin, nimetin ve ibretin canlı örnekleridir. Her birisi sessiz şahitler, insana hizmet eden ayetlerdir.

Tarih boyunca koyun, insan hayatının vazgeçilmezi olmuştur. Etinden sütüne, yününden derisine kadar neredeyse her parçası değerlidir. Kırsalda bir koyunun varlığı, ailenin rızkı demektir. Kur’an’da “en‘âm” adıyla anılan bu hayvanlar, Allah’ın rızık düzeninin bir parçasıdır. En‘âm Suresi’nde defalarca zikredilir. Hac ibadetinde kurban edilen hayvanlar arasında da başı çeker.

Kurban, koyunun sadece etle değil, sembolik bir fedakârlıkla da insan hayatına girmesini sağlar. Hz. İbrahim’in sadakati, oğlu İsmail’in teslimiyeti ve Allah’ın merhametiyle koyun,; tarih boyunca her yıl hatırlanan bir kıssanın kahramanı olur. O gün bugündür, koyun sadece bir hayvan değil, bir ibadetin ortağıdır.

Deve; çölün kavurucu sıcağında hayatın devam etmesini sağlayan bir mucizedir. Binlerce yıldır yük taşımış, insanı taşımış, susuzluğu ve açlığı sabırla aşmıştır. Kur’an’da Gâşiye Suresi’nde açıkça şöyle buyrulur: “Deveye bakmazlar mı, nasıl yaratılmıştır?” (Gâşiye 88/17). Bu ayet, sadece deveyi değil; onun üzerinden Allah’ın kudretini temaşa etmemizi ister.

Deve aynı zamanda Kur’an’da bir kıssa ile de öne çıkar. Salih Peygamber’in mucize devesi, Semûd Kavmi için bir sınav vesilesiydi. Allah onlara bir mucize gönderdi, su içme hakkı paylaştırıldı. Ama kavim isyan etti, deveyi öldürdü. Bu isyan, helâkı getirdi. (Şems Suresi, 91/13-15). Böylece deve, hem bir nimet hem de bir sınavın sembolü oldu.

Kur’an’da doğrudan hitap edilen nadir hayvanlardan biri de arıdır. “Rabbin arıya vahyetti…” (Nahl 16/68) ayetiyle başlar onun tanıtımıve konusu. Arıya verilen ilham, onun sadece bir böcek değil; Allah’ın doğrudan yönlendirdiği bir varlık olduğunu gösterir.

Bal, sadece tatlı bir yiyecek değil, Kur’an’a göre “insanlar için şifa”dır. Arı, mütevazı vücuduna rağmen muazzam bir iş yapar. Toprağın verimini artırır, doğayı canlandırır, balıyla insanı şifalandırır. Arının çalışkanlığı, sadeliği ve üretkenliği, insanın alacağı pek çok dersin de kaynağıdır.

Belki de en çok küçümsenen hayvanlardan biri merkep, yani eşektir. Oysa o da tarihte yüklere omuz vermiş, sabırla hizmet etmiştir. Kur’an, onu da boş geçmez. Lokman Suresi’nde sesinin çirkinliği ile anılır: “Seslerin en çirkini, şüphesiz ki merkeplerin sesidir.” (Lokman 31/19). Bu ayetle kibirli, kaba, yüksek sesli konuşma uyarılır; eşeğin sesi bir benzetme olarak kullanılır.

Ancak eşek, sadece bu yönüyle değil, bir kıssanın da merkezindedir. Bakara Suresi 259. ayette, Allah bir adamı ve merkebini öldürüp yüz yıl sonra diriltmiştir. Bu kıssa, ölümden sonra dirilişin bir göstergesi olarak sunulur. Eşeğin kemikleri nasıl yeniden can bulmuşsa, insan da yeniden dirilecektir. Merkep, bu sahnede adeta dirilişin tanığıdır.

Koyun, deve, arı ve merkep... Her biri ayrı ayrı yaşamın yükünü taşır, insanlığa hizmet ederler. Kur’an, bu hayvanları sadece tanıtmaz; onlara bakıp düşünesiniz diye anlatır. Çünkü her varlık bir ayettir, her nimet bir şükür vesilesidir.

Bugün teknolojiyle kuşatılmış modern dünyada, belki de yeniden doğanın sesine kulak vermeliyiz. Bu sessiz varlıkların hikmetiyle düşünmeli, üzerimizdeki nimetleri fark etmeliyiz. Çünkü bazen bir arının vızıltısında, bir koyunun bakışında, bir devenin sabrında ve bir merkeğin sessiz yürüyüşünde gökyüzünden gelen bir ders gizlidir.

Kainata ve içinde bulunan tüm varlıklara hikmet nazarıyla ve Allah’ın yer yüzündeki ayetleri olarak bakmak ve herbirenden dersler çıkararak ibret almak gerekir. Kainat ve varmıklar gizem doludur. Tefekkür ettikçe ibretleri görülür, hikmetleri anlaşılır ama her gün yeni bir hikmetin de kapısı aralanır.