SAMSUN'UN TARİHİ ONDAN SORULUYOR

Baki Sarısakal. Araştırmacı-Yazar. 15 Eylül 1954'de Samsun'da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Samsun'da tamamladı. Samsun 19 Mayıs Lisesi'ni bitirdi.Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Türkiye Devrim Tarihi Kürsüsü'nde yüksek öğrenimini tamamladı. "Türkiye'de Siyasal Partilerin Sosyal Temelleri" adlı mezuniyet tezini Kurtuluş Kayalı yönetiminde hazırladı. Afet İnan, Emre Kongar, Erdal Yavuz, Metin And, Şerafettin Turan, Kurtuluş Kayalı, Nejat Kaymaz'ın derslerini dinledi. Edirne Lisesi, Erzurum Aşkale ve Pasinler Lisesi'nde tarih öğretmenliği yaptı. Samsun Ticaret Meslek ve Anadolu Ticaret Meslek Lisesi'nden emekli oldu.

Ulusal ve yerel basında çeşitli yazıları yayınlanan Sarısakal; Samsun kent kültürünün ortaya çıkarılmasında, "Protokol Yolu" (Kurtuluş İskelesi) çalışmalarında, Samsun Gazi Müzesi (Atatürk evi) restorasyonunda danışmanlık yaptı. Kentin değişik yerlerinde bulunan tarihi eserlerin künyelerini yazarak Samsun tarihinin aydınlatılmasına katkıda bulundu. Evli ve iki çocuk babası olan Baki Sarısakal'ın yayınlanmış 14 ve yayına hazır olan 13 eseri bulunuyor. Denge Gazetesi'nin köşe yazarı Şevki Yıldırım bu hafta Baki Sarıskal ile konuştu.

Sayın Sarısakal, bugüne kadar yayımlanmış eserleriniz hangileri?

 1-) Bir Kentin Tarihi: Samsun (I.Kitap), 2-) Bir Kentin Tarihi: Samsun (II. Kitap), 3-) Samsun Basın Tarihi, 4-) Samsun Sağlık Tarihi, 5-) Samsun Polis Tarihi, 6-) Samsun Belediye Tarihi, 7-) Samsun Eğlence Tarihi, 8-) Belge ve Tanıklarla Samsun'da Mübadele
9-) Samsun'da Unutulmayan Olaylar (I.Kitap) 10-) Belge ve Tanıklarla Samsun'dan Ankara'ya (19 Mayıs 1919-23 Nisan 1920) (I.Kitap), 11-) Belge ve Tanıklarla Samsun'dan Ankara'ya (19 Mayıs 1919-23 Nisan 1920) (II.Kitap), 12 -) Gezginlerin Gözüyle Amisos'tan Samsun'a, 13-) Samsun Eğitim Tarihi (I.Kitap)
14-) Samsun Eğitim Tarihi (II.Kitap) Bunlar yayınlanmış olanlar. Bir de yayınlamaya  hazır olan eserlerim vardır. Onlar:
1-) Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Samsun'da Reklamlar ( I.Kitap)
2-) Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Samsun'da Reklamlar ( II.Kitap)
3-) 100 Yıl Önce Samsun'da Siyasal ve Sosyal Yaşam (I.Kitap)
4-) 100 Yıl Önce Samsun'da Siyasal ve Sosyal Yaşam (II.Kitap)
5-) Samsun'da Unutulmayan Olaylar (II.Kitap),6-) Samsun'da Unutulmayan Olaylar (III.Kitap), 7-) Samsun'da Unutulmayan Olaylar (IV.Kitap), 8-) Tarihi ve Mimari Özellikleriyle Samsun Evleri, 9-) Samsun Demiryolu Tarihi, 10-)Samsun Basınında Olaylar ve İnsanlar
11-)Samsun Basın Tarihi (II.Kitap),12-)Tarihi ve Mimari Özellikleriyle Samsun Evleri, 13-)Belge ve Tanıklarla Samsun Spor Tarihi ( 20 Kitap)

Çok yeni olarak geçtiğimiz günlerde Samsun'da İsa Baba Türbesi olarak bilinen alanda yer alan şehitliklerin uydurma olduğu iddiasını ortaya atmışsınız. Nedir bu konu?

 İsa Baba denilen kişi Anadolu'nun Türkleşmesi yolunda savaşan Alp-Eren'lerden biri değildir. Bununla ilgili hiçbir kayıt yoktur. İsa Baba bir Bektaşi dervişidir. Yaşadığı dönemde burası bağlık ve bahçelik havadar bir yerdir. İsa baba burada demlenir ve şehri seyredermiş. Samsun halkı 1900'lü yılların başında buraya 'Ayyaş Baba' derdi. Samsun'da yayınlanan Aks-ı Sadâ gazetesi koleksiyonları incelendiğinde bu isme sık sık rastlanır. Kanaatime göre etrafta bulunan bazı kişilerin İsa Baba Türbesine zarar vermemesi için şehit mezarları yaptırılmıştır. İsa Baba türbesi aslında, Toramantepe'nin güney doğusunda Hıristiyan denizcileri tarafından Theodara için yapılmış bir Kilise kalıntısıdır. Daha sonraları Müslüman denizciler tarafından Mescid olarak kullanılmıştır. Mescidin arka tarafında bir aile mezarlığı vardı. Burada İsa Baba'nın da mezar taşı ve kitabesi, kavuğu ile birlikte durmaktaydı. Bunlardaki kitabe bir aile olduklarını göstermektedir. Birisi Kantarcı Mehmet Ağaya, diğeri de karısı Refika Dudu Hatuna aitti. İsa Baba Camisinde bulunan mezar taşlarının okunması sonucunda günümüzde Kantarcı Mehmet Ağa ve Refika Dudu Hatun'a ait mezar taşları bulunmamaktadır. İsa Baba'ya ait olduğu sanılan mezar taşı alt kısımları toprağa gömülüp betonlandığından okunamamıştır. Şehitlik olarak ayrılan yerde 39 mezar bulunmaktadır ve hiçbirinin üzerinde yatan kişilere ait bilgi yoktur. Bu şehitlik tamamen uydurmadır

Hocam sizin ezber bozan çıkışlarınız var. Mesela bunlardan biri de
Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı'nı başlatmak üzere 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkışı hakkında ilginç açıklamalarınız. Bugüne kadar Atatürk'ün Samsun'a 18 arkadaşıyla birlikte çıktığının bilinirken siz, "Bilindiğinin aksine Atatürk 30 yüksek rütbeli asker olmak üzere, 54 kişilik karargahıyla birlikte Samsun'a çıkmıştır"dediniz. Nedir konun aslı?

 Atatürk, Samsun'a karargahında bulunan 54 kişiyle birlikte çıkmıştır. Atatürk 18 arkadaşıyla birlikte Samsun'a çıktı, ifadesi bir klasik haline gelmiştir. Bu hatanın da ana nedeni Fethi Tevetoğlu'nun 'Mustafa Kemalle Samsun'a çıkanlar' isimli kitabında Atatürk'ün 18 arkadaşıyla birlikte Samsun'a çıktığını yazmasıdır. Yıllardır bu kitap, tabiri yerindeyse kabe olarak kabul edildi ve kitaptaki bilgiler doğrultusunda yeni kitaplar yazıldı. Oysa bu rakam gerçeği yansıtmamaktadır. Atatürk kendi el yazısı ve imzasıyla Samsun'a çıkacak arkadaşlarının isimlerini yazmıştır.Atatürk'le birlikte Samsun'a çıkan 54 kişinin Kavak'a, Havza'ya, Amasya'ya hatta Erzurum'a kadar onunla beraber gitti.Baktığımızda Atatürk'ün sadece 18 arkadaşıyla ilgili bilgilere ulaşıyoruz. Bu 18 kişi Türkiye'nin geleceğinde söz sahibi olan mevkilere gelmişler. Fakat 18 kişinin dışındaki isimlerle ilgili hiçbir bilgiye, fotoğrafa ulaşamıyoruz. Diğer kişilere ne olduğu, nerelere gittikleri belli değil. Burada bir sis, duman ve sır perdesi var. Buradaki sırrı çözemedim. Hiç kimse de araştırmıyor. Ama benim araştırmalarım devam ediyor. Çünkü bu kişilerin var olduğunu belirten elimdeki belgeler çok önemli.
1- III. Kolordu Komutanı Kurmay Albay Refet Bele, 2- Müfettişlik Kurmay Başkanı Kurmay Albay Manastırlı Kazım Dirik, 3- Karargah ERkan-ı Harbiye'si İstihbarat ve Siyasiyat Şubesi müdürü Kurmay Binbaşı Hüsrev Gerede,  4- Müfettişlik Topçu Komutanı Topçu Binbaşı Kemal Doğan, 5- Kurmay Başkan Yardımcısı Kurmay Yarbay Mehmet Akif Ayıcı Arif, 6- Müfettişlik Sağlık Başkanı Doktor Albay İbrahim Tali Öngören, 7- Sağlık Başkan Yardımcısı Doktor Binbaşı Refik Saydam, 8- Kurmay Yardımcısı Yüzbaşı Mümtaz Tünay
9- Müfettişlik Başyaveri Yüzbaşı Cevat Abbas Gürer, 10- Kurmay Yardımcısı Yüzbaşı İsmail Hakkı Ede, 11- Müfettişlik Emir Subayı Yüzbaşı Ali Şevket Öndersev, 12- Karargah Komutanı Yüzbaşı Mustafa Vasfi Süsoy, 13- İaşe Subayı Üsteğmen ABdullah Kunt
14- Kurmay Yardımcısı Kalem Amiri Üsteğmen Akif Hikmet Gerçekçi
15- Müfettişlik İkinci Yaveri Teğmen Muzaffer Kılıç, 16- Şifre Katibi, Birinci Sınıf Katip Faik Aybars, 17- Üsteğmen Hayati Bey
18- Şifre Katibi Yardımcısı Dördüncü Sınıf Katip Memduh Atasev ve gemi kaptanı İsmail Hakkı Durusu, 19- Tabip Yüzbaşı Behçet Efendi
20- Mülhak Yüzbaşı Rauf, 21- Yüzbaşı Hersekli Ahmet Efendi
22- Mülhak Teğmen Zebur, 23- Teğmen Ruhsat (Emir Subayı Yardımcısı), 24- Ali Rıza Efendi (Adli Müşaviri), 25- Rahbi Efendi (Tabur Hesap Memuru), 26- Ahmet Nuri Efendi (Tabur Hesap Memuru), 27- Zabit Vekili Tahir Efendi, 28- Yahya Efendi (Albay Katibi), 29- Süleyman Efendi (Tabur Katibi), 30- Şükrü Efendi (Hesap Memuru), 31- Kd. Çavuş Osman Nurioğlu Ali Faik, 32- Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet, 33- Çavuş Mustafaoğlu Kemal (Konya)
34- Çavuş Kemaloğlu Mustafa (Konya), 35- Onbaşı Tevfikoğlu Adem (Çatalca), 36- Onbaşı Alioğlu Rafet (Sivas), 37- Onbaşı Abdullahoğlu Ali (İzmir), 38- Er Hüseyinoğlu Mehmet (Sincan)
39- Er Alioğlu Emin (Sincan), 40- Er Mustafaoğlu İsmail (Sincan)
41- Er İbrahimoğlu Ömer (Sincan), 42- Er Keremoğlu Mehmet
43- Er Mehmetoğlu Mehmet (Gerede),44- Er Hasanoğlu Ulvan (Sungurlu),45- Er Mehmetoğlu Durmuş (Mudurnu), 46- Er Mehmetoğlu Ali (Geyve), 47- Er Şakiroğlu Ali (Geyve)
48- Er Hasanoğlu Hüseyin (Akhisar),49- Er Abdullahoğlu Musa (Divrik), 50- Er Abdullahoğlu Mehmet (Tokat), 51- Er Mehmetoğlu Hasan (Kadıköy), 52- Er Bekiroğlu Mahmut (Yenihan), 53- Er İhsanoğlu Mehmet Lütfi (Üsküdar), 54- Er Alioğlu Musa (Aydın)

Şu Amazonlar meselesi nedir sizce? Amazon kadın savaşçıların Terme Gölyazı bölgesinde yaşadığı yönündeki ifadeler için ne diyeceksiniz? Sizce Amazonlar var mıdır, yoksa sadece efsane midir?

 Amazonlar diye bir şey yok. Bu bir efsanedir. Dünya genelinde birçok ülkede kadın savaşçıların yaşadığı birçok bölgenin Amazonlar olduğu söyleniyor. Bunlar tamamen gerçek dışıdır. Kadın savaşçıların yaşayıp yaşamadıkları bile soru işaretidir. Ben kişisel olarak Amazonların olduğuna kadın savaşçıların yaşadığına inanmıyorum. Bu söylentinin ayakları yere basmıyor. 'Kadın savaşçılar var hatta Gölyazı da yaşadılar' demek için elinizde somut bulgular olması gerekir. İskeletler, mezarlar bulundu deniliyor ama her yerde iskelet mezar bulunuyor. İskeletlerin kadın savaşçılara ait olduğunu nasıl ispatlayacaksınız. Kadın savaşçıların yaşadığı söylenen o dönemde bu bölgede İskit, Saka Türkleri yaşamışlardır. Azra Erhat'ın yazdığı kitapta da Amazonların gerçek olmadığını anlıyoruz.Tabi turizm açısından turist çekmek açısından değerlendirilebilir bir durum. Böyle bir yol izlenebilir fakat Amazonlar sadece bir efsanedir.

Sayın hocam, "20 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal Paşa'nın Emriyle Ulusal Bağımsızlık Savaşının İlk İstihbarat Örgütü Samsun'da Cevat Mustafa Tarafından Kuruldu." demişsiniz. Bu konuyu da açar mısınız?

 Cevat Mustafa Bey anılarında şunları anlatıyor. 'Atatürk 19 Mayıs"ta buraya geldikleri zaman kendilerine büyük merasim yapılmıştı. Hükümet Konağında usulen hoş geldiniz diyenler arasında Rum Metropoliti Yermanaso"ta vardı. Yermanos ziyaretten sonra “ bu paşanın gözleri beni almıyor' demişti. Metropolit bu çapraşık ifade ile: Bu Paşa, gördüğüm diğer Paşalara benzemiyor. Bunun gözlerinden çok şeyler yapacağını anlıyorum, demek istemişti.Ulusal Bağımsızlık Savaşı döneminde milletin kendi hak ve hukukunu koruması ve müdafaası için çalışmış ve düzenlediği müsamerelerle askerlerin giyinmelerine ve hastanelerin ihtiyaçlarına sarf edilmek üzere binlerce lira yardım toplamış ve bütün vatani hizmetleriyle Samsunlulara kendini sevdirmiş olan Cevat Mustafa Emecen 7 Ekim 1955'te İstanbul"da vefat etti

Sayın Sarısakal Gazi Müzesi'ndeki bazı eşyaların değiştini söylemiştiniz. Nedir konu?

 Samsun Müze Müdürü hiçbir zaman masa ve koltukların Atatürk"e ait olduğu söylemedik diyor. Oysa 2007 yılında benim bu iddiam üzerine Bakanlık müfettişleri yaptıkları inceleme sonucu Gazi Müzesinde sergilenen Atatürk'ün kullandığı eşyaların eksiksiz ve gerçek olduğunu belirtmiştir. Madem müdür biz bunu söylemedik diyor. O zaman bu durum karşısında niye sustu. Dönemin Vali Yardımcısı Hasan Gözen 14 Aralık 2007 'de yaptığı toplantıda “Sergilenenler Atatürk"ün Kullandığı eşyalardır. Onun Haricinde eşya müzede sergilenmemektedir “demiştir. Şimdi Müze Müdürü de çıkmış “ Bu eşyalar Ata"ya aittir demedik “ diyor. Sayın Müze Müdürü Siz Sayın Vali Muavinini ve Kültür Bakanlığı Müfettişlerinin doğruyu söylememekle mi itham ediyorsunuz? Mesala Yatak Odasında bulunan cibinlik nerede ,Vali Yardımcısı Gözen ,o dönem karyola üzerine bulunan yatak örtüsünün orijinal olmadığını ve 1988 yılında yapılan teşhir tanzim çalışmaları sırasında, bakanlığın teşhir uzmanlarınca o dönem özelliklerini yansıtacak şekilde Olgunlaşma Enstitüsü"ne diktirildiğini söylemiştir. Orijinal örtü nerededir. 1969 yılında çekilen Müze orijinal fotoğraflarında görülen yatak odasında bulunan iki çift terlikten niçin biri sergileniyor. Yine fotoğrafta görülen halı yolluk, duvardaki iki şamdan, pencereleri örten kırmızı yeşil perdeler ve çalışma masası üzerinde bulunan iki adet ıstampadan biri nerede?

Samsunspor'un kuruluş tarihinin de 1965'ten önce olduğunu söylüyorsunuz. Bu nasıl oluyor?

 Samsun'da 1921 yılında Alyıldız İdmanocağı (Bazı kaynaklarda Ayyıldız) kuruldu. Formaları Sarı- lacivertti. Kurucusu ve başkanı Gıyasi Beydir. Gazi Mustafa Kemal Paşa 1924 yılında bu kulübü ziyaret etmiştir.  Samsun'da 1919 yılında kurulan kulüplerden biri SAMSUN İDMANYURDU idi. Tahir Usta Pasajı Sahiplerinden Tahir Usta ve kardeşi Mahmut Usta tarafından kurulan kulüp Sarı-Kırmızı renklere sahipti. 1926 Yılında Zaferi Milli İdman Derneği, Türk Ocağı Spor Şubesi adını aldı. 1927 yılında ise Türkocağı Spor Şubesi, Alyıldız Spor Kulübüyle Birleşerek SAMSUNSPOR adını aldı. Renkleri Siyah-Beyazdı. Kulübün ilk başkanı Nuri Bey'di. Samsunspor Kulübünden: 3 Eylül 1927 Cuma günü koşu yerinde bir futbol maçı icra etmek üzere vaki tahriri davetimize İdmanyurdu cevap vermemiştir. 7 Teşrinievvel 1927 Cuma günü aynı mahalde saat on beşte kulübümüz futbol takımı mezkur kulüp takımına minnettardır.
( Samsun 4 Teşrinievvel =Ekim 1927, Sayı: 54 )

Teşekkür ederiz Sayın Sarısakal. Samsun sizi izlemeye devam edecek emin olun.