Târih boyunca, her fikir hareketi, 'yeniyi arama' adına ortaya çıkmış ve iddiasını bu zemin üzerinde geliştirmeyi gaaye edinmiştir.

Ferdî / beşerî ideolojiler / ülküler / telâkkîler / görüşler, 'mevzî' bir mekândan sökün edip, belli bir dönem / zaman içersinde faaliyetlerini genişlettikten ve bir 'zirve'ye ulaştıktan sonra, gelişen dünyâ şartlarında, azar azar nüfûzlarını kaybetmeye başlarlar.

Böylece; zamanlarındaki ihtişam ve örnek alınacak bilgi ve tavırlardan gerekli istifade sağlanmasının ardından bir emânet olarak târihteki yerlerini alırlar.

Tabiî bir seyirde cereyân eden bu hâdiseyi, asla, farklı cephelere çekerek, tahlil etmemek lâzımdır.

Çıkış, yürüyüş, duraklama, gerileyiş ve iniş mecbûrîdir. Ancak; mûteber'ler 'nâdir'ler ve 'aşılabilmesi zor olanlar'dır ki, 'kalıcılık'larını asırlarca devam ettirebilirler.

Şurası da muhakkaktır ki, 'en zayıf halka' bile, hiçbir zaman 'sıfırlanamaz" ; kısmen de olsa, belli mekânlarda ve belli seviyelerde hükümlerini sürdürebilirler. Bu da çok tabiîdir.

Zîra; çıkışlarındaki zarûret kadar, zamanla, farklı fikrî gelişmelerin tesir sahalarını geliştirmelerine rağmen, bunlar bile, bâzı yeni fikrî hareketlere zemin teşkil ederek, güçleri nispetinde varlıklarını devam ettirebilirler.

Hattâ; 'absürd' veya 'ucûbe' vasıflı olarak bile, 'iz' bırakabilirler. 'İz bırakmak', asla, mûteber mânâsında değildir. Sâdece, 'iz'dir, o kadar!..

Hiç şüphe yoktur ki; bu tâbirlerin / telâkkîlerin bir çoğu, Batı terminolojisinde (-izm) takısıyla hayatiyet kazanmışlardır.

Ancak; hiçbir (-izm), belli bir mesâfeden ileri gidememiş; sâdece fikir üretmek veya geliştirmek diye ifadelendirdiğimiz beşerî tekâmüle yardımcı olmuştur. Tabiîdir ki, çöküşü hızlandırdığı zamanlar da olmuştur. Tartışılabilir!..

Tabiîdir ki, bâzılarının 'çöküşü' hızlandırdığı zamanlar da olmuş; ve onlar, o kadar 'katı' ve o kadar bağnaz tezlerle ile ortaya çıkmışlardır ki, kendilerinden başka hiçbir düşünceye hayat hakkı tanımamanın ilimsizlik numûnesi olarak mâzînin felâket çukurunda gömülü kalmışlardır.

Birer ikişer halkayla birbirine rabıtalı olan: Komünizm, kapitalizm, faşizm, marksizm... böyledir!

Yine, birbirlerine birer ikişer halka ile bağlı bulunan: K(ı)lâsizm, romantizm, natüralizm, sembolizm, fütürizm, dadaizm, sürrealizm, egzistansiyalizm, modernizm de bir takım izler bırakarak bugüne ulaşmışlardır!

Kalıcı olanları da, silinenleri de vardır.

Târihî hâdiseleri birbirleriyle irtibatlandırıp tahlilde sahte yollara sapanların günümüz dünyâsındaki fikir hareketlerine yeni istikametler verebilmesi mümkün değildir.

Gelişen ilimle 'mutabık' olarak, gelişen 'teknoloji' , her şeyi alt-üst etmiştir, etmektedir ve edecektir.

(Devamı yarın)