Kader sözlükte bir şeyin tam ölçüsü, takdir de ölçü koyma anlamına gelir. (Cevherî, es-Sıhah)
Dini gelenekte kader; “Allah’ın, ezelden ebede kadar olacak bütün şeylerin zaman ve yerini, özellik ve niteliklerini, ezelî ilmiyle bilip sınırlamasıdır.” Böyle bir anlayışın Kur’ân’da yeri yoktur. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
“Biz, her şeyi bir kadere (ölçüye) göre yaratmışızdır”. (Kamer 54/49)
Allah’ın işi, kaderi (ölçüsü) tam belirlenmiş şekildedir. (Ahzâb 33/38)
“Sizi elbette yıpratıcı bir sınavdan geçireceğiz; sonunda içinizden cihad edenler (yanlışlara karşı mücadele edenler) ile sabredenleri bilecek ve haberlerinizi ortaya çıkaracağız.” (Muhammed 47/31)
“Siz ne zannediyorsunuz? Sizden kimin cihad ettiğini Allah bilmeden ve sabredenleri de bilmeden cennete mi gireceksiniz?” (Al-i İmran 3/142)
De ki: “Çalışın; çalışmanızı hem Allah, hem Elçisi hem de müminler görecektir. Sonra görünmeyeni ve görüneni bilenin huzuruna çıkarılacaksınız. O zaman size bütün çalışmanızı bildirecektir.” (Tevbe 9/105)
Âdem aleyhisselam yanlışlara karşı direnememiş ama Eyüp aleyhisselam direnmişti. İlgili âyetler şöyledir:
“Biz onu (Eyüp’ü) gerçekten sabırlı bulduk; ne güzel kuldu... Hep hakka yönelirdi.” (Sad 38/44)
“Daha önce Âdeme sorumluluk yükledik de unutuverdi. Onda bir kararlılık bulamadık”. (Taha 20/115)
Sünnet’e ve sahabe uygulamasına göre de kader, Allah’ın koyduğu ölçüdür. Allah, hem hayrın hem de şerrin ölçüsünü koymuştur. Bu ölçülere uymayanlar, istediklerini elde edemezler.
Bir kişi Nebi sallallahu aleyhi ve selleme gelmiş ve “Ey Allah’ın Elçisi, okutuyoruz, ilaçla tedavi oluyoruz ve korunma tedbirleri alıyoruz; bunlar Allah’ın kaderinden bir şeyi giderir mi? diye sormuş ve şu cevabı almıştı: “O da Allah’ın kaderindendir” (Tirmizî, Kader 12)