Devletin, kamu yararının gerektirdiği durumlarda vatandaşların mülkiyetinde bulunan taşınmaz malları (tarla, bahçe, ev vs.) bedelini ödeyerek satın alması işlemine kamulaştırma denmektedir. Kamulaştırma işleminin hangi şartlarda gerçekleşebileceği, kamulaştırma bedelinin nasıl hesaplanacağı gibi konular 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile belirlenmiştir. 

Bugünkü yazımda kamulaştırma işlemi ile karşı karşıya kalmış olan vatandaşlarımıza haklarının neler olduğunu, hangi hukuki yollara başvurabileceklerini sade bir dille anlatmaya çalışacağım.

Öncelikle kamulaştırma yapılabilmesi için aranacak en önemli şart bir kamu yararının bulunmasıdır. Kamu yararı idari işlemlerin toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde, eşitlik ve tarafsızlık ilkeleri çerçevesinde yapılmasını gerektirir. 

Dolayısıyla keyfiyet içeren bir kamulaştırma işlemi yapılamamalı, kamunun ihtiyacını karşılamak maksadıyla en ekonomik yolları kullanarak kamulaştırma işlemi yapılmalıdır. Oldukça hassas bir kavram olması sebebiyle yasalarımızda kamu yararı kararı verecek kurumlar detaylıca sayılmış ve verilen kamu yararı kararının başka bir merci tarafından onaylanması şartı aranmıştır.

Kamulaştırma işlemi farklı şekillerde yapılabilmektedir. Esas olarak idare satın alma usulünü uygulayarak kamulaştırma yapma yoluna gidecektir. Bu usüle göre idarenin talebi üzerine tapu maliki idareye başvurur ve taraflar pazarlık masasına oturur. Tarafların anlaşması halinde anlaşılan bedelini de içeren bir tutanak düzenlenir. Tapuda tescil işlemleri de tamamlandıktan sonra idare tarafından malike taşınmazın bedeli ödenir ve kamulaştırma işlemi yapılmış olur. Bu şekilde tarafların anlaşmasıyla kamulaştırma işlemi gerçekleşmiş ise bu kamulaştırma işlemine karşı itiraz davası açılamaz. 

Bunun yanında taraflar arasında anlaşma sağlanamaması halinde idare tarafından dava açılarak kamulaştırma bedelinin tespit edilmesi ve kamulaştırma işleminin yapılması için dava açılır. Bu dava neticesinde kamulaştırma bedeli belirlenmiş olur. 

Mahkemenin belirlemiş olduğu bu bedele ilişkin İstinaf ve Yargıtay yolu açıktır. Bunun yanında vatandaşın da kamulaştırma işlemine karşı idare mahkemelerinde iptal davası açılarak mahkemeden yürütmenin durdurulması kararı alması da mümkündür. Mahkemeden yürütmenin durdurulması kararı alınması  halinde yargılama sürecinin sonlanması beklenmeden kamulaştırma işleminin durdurulması mümkün olmaktadır.

Dolayısıyla mülkiyeti üzerinde kamulaştırma işlemi yapılacak vatandaşlarımız idareyle masada anlaşabileceği gibi, anlaşmayarak bedel tespiti davasına katılabilmekte veya kamulaştırma işleminde kamu yararı bulunmadığını iddia ediyor ise idari yargıda iptal davası açabilmektedir.